جشنواره کن، بااهمیت ترین مناسبت سینمایی اروپا

عبارات مهم : سینما

به گزارش ماهنامه همشهری ۲۴، هنگامی که جشنواره فیلم کن در فرانسه پا گرفت از چشم سینمای اروپا یک اتفاق پیش پاافتاده به حساب می آمد. ایتالیایی ها مدت ها بود که با جشنواره ونیز، همین طور استودیوهای چینه چیتا به عالم و آدم فخر می فروختند و آلمان ها با داشتن نابغه های دیوانه ای مثل ا شتروهایم و از سر گذراندن شوک سنگینی به نام لنی ریفنشتال هنوز گیج بودند و احساس می کردند دیگر چیزی از سینما نمی خواهند.

اما فرانسوی ها تازه کارشان با سینما شروع شده است بود. آنها چینه چیتا نداشتند. لنی ریفنشتال و اشتروهایم هم نداشتند ولی حافظه جمعی دقیقی داشتند که به آنها تذکر می داد با بقیه دنیا تفاوت های اساسی دارند و به نظر می رسید کن همان جایی یا چیزی است که آنها به واسطه اش می توانند ادعای تاریخی ارزش را این بار به سینما ثابت کنند.

در پاییز سال ۱۹۳۸ هنگامی که گوبلز دستور داد جایزه اول تنها جشنواره بین المللی سینمایی دنیا را که در ونیز برپا می شد به «المپیا»ی لنی ریفنشتال بدهند، فکرش را نمی کرد که با این کار او به نوعی بنیان گذار بزرگ ترین، پرادعاترین و غیرقابل آینده نگری ترین جشنواره دنیای سینما می شود.

درواقع قطار شبانه ای که در سوم سپتامبر از ونیز به سوی پاریس در حرکت بود، علاوه بر مسافران خواب آلود همیشگی اش نفرتی را با خود می برد که جشنواره فیلم کن از آن به دنیا آمد. دو روزنامه نگار فرانسوی که در اصل به عنوان نماینده وزارت آموزش و هنرهای زیبای فرانسه به ونیز رفته بودند و تمام آن شب را در قطار به یک جشنواره سینمایی واقعی که در خدمت آرمانی والاتر از خدمت به دیکتاتورها باشد، فکر کرده بودند، بعد زا بازگشت به پاریس با ژرژ هوسمان، مدیرعامل بخشی از این وزارت خانه، راجع به فکرشان صحبت کردند. هوسمان پیشنهاد آنها را در هیئت دولت طرح کرد و به تصویب رساند.

نماینده اتحادیه تهیه کنندگان و توزیع کنندگان فیلم امریکا در پاریس و نماینده سینمای بریتانیا دو نفر دیگری بودند که شاید به اندازه این فرانسوی ها از هیتلر و موسولینی متنفر نبودند ولی به اندازه آنها سرشان جهت ماجرا درد می کرد و خیلی سریع موافقتشان را اعلام کردند.

در ۲۴ ژوئن ۱۹۳۹ خبر برپایی نخستین دوره یک جشنواره بین المللی سینمایی جدید، از اول تا بیستم سپتامبر در شهر کن اعلام شد. کل فیلم هایی که قرار بود در نخستین دوره جشنواره نمایش داده شوند به بیست نمی رسید. «گوژپشت نوتردام»، «فقط فرشته ها بال دارند» و «جادوگر شهر اُز» از آمریکا، «جهنم فرشته»، «قانون شمال»، «ارابه اشباح» از فرانسه، «ما دو نفر» از سوئد، «الماس سیاه»، «روبرت و برتران» از لهستان و یک فیلم از شوروی به نام «فردا جنگ خواهدشد».

اول سپتامبر ۱۹۳۹ روزی که قرار بود جشنواره افتتاح شود، جنگ شروع شد. هیتلر به لهستان حمله کرد و در پاریس هیئت دولت فرمان آماده باش عمومی داد. حشنواره فیلم کن به دنیا نیامده، مرد.

شش سال بعد، هنگامی که هیتلر خودش را کشت و بمب اتمی ژاپنی ها را، فرانسوی ها دوباره دست به کار شدند و بالاخره نخستین جشنواره بین المللی فیلم کن در ۱۰ سپتامبر ۱۹۴۶ در کازینوی شهرداری کن و با کمک وزارت امور خارجه فرانسه افتتاح شد. آن شب آسمان شهر از آتش بازی روشن شده است بود و گریس مور خواننده اپرا، مارسیز- سرود ملی فرانسه- را خواند.

همه تحت تاثیر قرار گرفته بودند و وزیری که جشنواره را افتتاح کرد آن قدر هیجان زده بود که گفت «در اینجا شروع نخستین جشنواره کشاورزی را اعلام می کنم».

حضار کف زدند و کمی بعد دروازه های صلح به روی ۴۴ فیلم از سراسر دنیا گشوده شد. سال اول تنها سالی بود که هیئت داوران جشنواره مشمول بر نماینده هایی از کشورهای شرکت کننده در آن بود و همچنین تنها سالی بود که در آخر همه خوشحال بودند؛ چون جایزه بزرگ به طور یکسان به یازده فیلم داده شد. گردانندگان فستیوال با این مژده که سال آینده در محلی آبرومندانه تر از کازینوی شهرداری از مهمان ها پذیرایی خواهندکرد، خبرنگارها، فیلمسازها و توزیع کننده های فیلم را که به زحمت تعدادشان به سیصد نفر می رسید بدرقه کردند.

جشنواره کن، مهم‌ترین مناسبت سینمایی اروپا

حالا دیگر بولوار مهم شهر- که هنوز کم عرض و معمولی بود- و ساحل- که هنوز از بوی چیزبرگر رستوران ها آکنده نبود- کاملا خلوت شده است بود؛ آن قدر خلوت که سارتر بتواند بدون عنوان مزاحم «مهمان جشنواره» در امتداد آن پیاده روی کند، سوت بزند و احیانا شنا کند.

به جز کن، الجزیره و ویشی هم جزو نامزدهای پیشنهادشده جهت محل برگزاری جشنواره بودند. ولی در نهایت کن به خاطر هوای آفتابی، ساحل شنی دنج و جلوی مسحورکننده نخل هایش گزینش شد. این شهر تفریحی که در جنوب شرقی فرانسه قرار گرفته، به خاطر نیزارهای ساحلی اش، «کن» نامیده می شود. نخستین سکنه اش سلت ها و رومی ها بوده اند. ولی از قرن چهارم میلادی راهب های صومعه نشین اداره اش کرده اند. بعد شوالیه ها، بعد ناپلئون. بعد لردی به نام بروگهام و… بالاخره غولی به نام سینما.

کن به جز کازینوها، هتل ها، قایق های بادبانی و کاخ جشنواره اش یک بازار بین المللی گل دارد و شصت- هفتاد هزار ساکن محلی که به جز دوازده روز جشنواره که به قول آنها شهر دیوانه می شود، زندگی عادی ارزش را می کنند. دیوانگی شهر در آن روزها را، بیش از همه در مرکز آن که بولواری است به نام کراوزت، می شود دید.

همه اینجا هستند؛ از ستارگان سینما، توریست ها و خبرنگارها تا فروشنده های مجسمه، پوستر، بستنی، تی شرت جشنواره، آدم های علافی که دائما عجله دارند خودشان را به آن سر بولوار برسانند و فکر می کنند آنجا خبری است و بالاخره زنی که با تصویر بزرگ یک دختر جوان که دستش را زیر چانه اش زده این طرف و آن طرف می رود؛ جهت او بازیگرانی که هر چند دقیقه یک بار با عینک دودی از هتل خارج می شوند و سوار لیموزین های سیاه رنگشان جمعیت را کنار می زنند، اهمیتی ندارند.

کاپولا، تروفو، ساتیا جیت رای یا هر آدم دیگری که در کن کشف شده است هم همین طور. جهت او کن جایی است که در آن، سال ها پیش دخترش را گم کرده هست. پیرمردی که همشهری او است چند برابر این سال ها را صرف کار دیگری کرده؛ سی سال آزگار هر سال دوازده روز جلوی هتل های کشیک هنرپیشه ها را کشیده و با همه آنهایی که سرشان به تنشان می ارزیده، تصویر گرفته و حالا آلبومی دارد که می گویند چیز باارزشی هست. ولی آن را نمی خرند.

خیلی ها معتقدند کن از روز اول ابدا جهت خوره های فیلم اختراع نشده بود. این البته یک تعارف فرانسوی هست. کن از همان اول به عنوان پادزهری جهت فستیوال ونیز، جهت تجارت، و جهت خوره های فیلم، هر سه اختراع شد؛ مخلوطی افسانه ای و سوررئال از هنر و پول. البته در آن سال های اول خیلی افسانه ای و سوررئال نبود. جشنواره هنوز کاخ نداشت، یعنی کاخش نیمه تمام بود.

بدون فرش های قرمزی که از حاشیه بولوار شروع شود و پله ها را اوج برود و بدون سقف. هتل ها تک و توک بودند و هنوز بی ستاره، به جز یکی به نام«دوکپ» که در خلیجی پایین سال قرار داشت و پاتوق پولدارها بود. روزنامه نگارها مجبور بودند کنار دریا را ترجیح بدهند. چون پر بود از اغذیه فروشی های ارزان قیمت دوره گرد. یا «بلوبار» را که یک زیرپله در کاخ جشنواره بود و صاحب جهت بازارگرمی، روزنامه نگارها و منتقدها را همین که می رسیدند با یک قهوه مجانی تحویل می گرفت.

ناتالی وود و وارن بیتی در حاشیه جشنواره کن

در فاصله سال های ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۱ جشنواره به خاطر کمبود بودجه و بی پولی بعداز جنگ تعطیل شد. صنعت سینمای فرانسه آشفته ترین روزهایش را می گذارند. در ۱۹۵۲ ساختمان کاخ جشنواره تکمیل شد و حضور چهار وزیر در مراسم افتتاحیه آن رکورد حضور سیاستمدارها را در تاریخچه فستیوال شکست. فرانسوا میتران، کوفی عنان و ژاک شیراک سیاستمداران دیگری هستند که گاهی سر و کله ارزش در کن پیدا شده است است.

کوفی عنان در کن پنجاه و یکم (۱۹۹۸) جهت صحبت به مناسبت پنجاهمین سالگرد انتشار «اعلامیه حقوق بشر» به این شهر آمد و شیراک که گارد خاص اش با اسب های اصیل عربی، زرق و برق کن را تکمیل می کرد، به فستیوال پنجاهم (۱۹۹۷) آمد تا نخل طلای نخل طلاها در دست های کارگردان خوشبخت بگذارد.

در طول دهه ۵۰ تا آخرهای دهه ۶۰، می توان شکل گیری و شروع افسانه هنر و پول را در کن دید. یا آن طور که انگلیسی ها می گویند مخلوط تعالی و لودگی را. کن در همین سال ها است که ساتیا جیت رای را ب «پاتر پانچالی» کشف می کند. سینمای یونان را با مایکل کوکویانیس، سینمای ژاپن را با کینوگاسا، لهستان را با آندری وایدا و بالاخره خود سینمای فرانسه را با «موج نو» و با دادن جایزه عالی ترین کارگردانی به فیلم یک منتقد بداخلاق سابق که اغلب با خود کن هم مخالفت کرده بود؛ به نام «فرانسوا تروفو».

در عین حال همه اینها مانع از آن نمی شد که عکاس ها و مردم کوچه و خیابان در بولوار کراوزت دنبال عمرشریف، بریژیت باردو و سوفیا لورن راه نیفتند و همچنین مانع از آن نمی شد که پولدارهای سرشناسی مثل آقاخان با دورهمی های مفصل در ویلای اشرافی اش در کن ستاره های سینما را دور خودش جمع نکند.

خیلی ها این سال ها را سال های نوستالژیک کن می دانند. سال های بی پروایی های اولیه که به خاطر شأن و موقعیت رو به رشد جشنواره جهت هر لحظه از دست رفته هست. ولی کافی است کمی، فقط کمی، نوستالژیک و رمانتیک نباشیم تا ببینیم که همه چیز سر جایش هست. فرانسوی ها خودشان می گویند: «فستیوال فقط بزرگ تر و گستاخ تر شده است است».

حالا به جای ۱۵۰ ژورنالیست، چهار هزار تا دور و بر جشنواره و خبرهایش می پلکند. مراسم پخش جوایز آن به طور زنده در دنیا پخش می شود و بخشی دارد به اسم بازار فیلم که صدها فیلم را در آن جهت خرید و فروش نمایش می دهد؛ بیش از ۲۹ هزار شرکت کننده از ۷۵ کشور که هر چیزی را از فیلم های هنری آسیایی و مستقل امریکایی گرفته تا فیلم های مبتذل ارزان قیمت نمایش می دهند، معامله می کنند و می گردانند.

در کنار اداره این سوپرمارکت، کن همچنان به کشف هایش ادامه داد و به بی پروازیی هایش؛ جیم جارموش، اسپایک لی، استیون سودربرگ، جین کمپیون و تارانتینو از کشف های جشنواره کن هستند. و فیلم هایی از اسکورسیزی، آلتمن، کاپولا، وندرس و کوروساوا که حالا جزو با یادماندنی ترین آثار سینما هستند، همگی نخستین بار در کن به نمایش درآمده اند، تحسین شده است اند و نخل طلا گرفته اند.

تارانتینو سال ۱۹۹۴ هنگامی که به خاطر «پالپ فیکشن» نخل طلا گرفت، گفت: «اگر کن نبود، دوستداران من در ۹۵ کشور دنیا باید جهت پیدا کردنم حداقل ده سال دیگر حوصله به خرج می دادند». در کنار اینها، دورهمی های تا سپیده دم همچنان رونق دارد و وول خوردن و کنه شدن دورو بر ستاره های سینما هم.

بعضی از آنها با یک گروهان محافظ این طرف و آن طرف می روند مثل مدونا. بعضی از آنها دست هاشان را توی جیبشان می کنند و راست راست در خیابان ها می گردند و امضا می دهند؛ مثل راکی یا جری لوییس. او سال ۱۹۸۳ هنگامی که به کن آمده بود، گفت: «اینجا باید هر لحظه آهسته راه بروید. چیزی که مردم می خواهند، این است که شما را سیر ببینند. من هر لحظه در جمعیت آهسته راه می روم، سلام! من اینجا هستم. چطوری رفیق؟»

درواقع در طول ۵۳ دوره جشنواره، اتفاقات معدودی این ترکیب رویایی را بهم ریخته اند. بااهمیت ترین آنها شاید وقایع سال ۱۹۶۸ پاریس باشد که هنگامی که به ساحل اشرافی کن رسید، جشنواره را نیمه تمام گذاشت. آن سال جشنواره با فیلم «بربادرفته» (نسخه ترمیم شده) افتتاح شد که اسمی نحس بود؛ هر چند روزهای اول همه چیز هنوز سر جایش بود، انگار هیچ اتفاقی نیفتاده.

وقتی جشنواره فیلم کن در فرانسه پا گرفت از چشم سینمای اروپا یک اتفاق پیش پاافتاده به حساب می آمد. جشنواره ای که با اهداف سیاسی شکل گرفت و به بااهمیت ترین مناسبت

فدریکو فلینی و مارچلو ماسترویانی در حال ورود به کن

اما در همان روزها، در پاریس دانشجوها اعتراض هاشان را از محوطه دانشگاه ها به خیابان ها کشانده بودند. خیلی ها اعتقاد داشتند فرانسه در آستانه یک انقلاب قرار گرفته هست. کمی بعد اتحاد نیم بندی که بین دانشجوها و کارگرها به وجود آمد اعتصاب ها و آشوب ها را در همه جا پخش کرد. در کن ولی دانشجوها و کارگرها بی حوصله تر از این حرف ها بودند.

روز ۱۸ می ۱۹۶۸ یک دسته دانشجو که از نیس رسیده بودند، کن را هم از خواب و خیال درآوردند. تروفو و گدار که در آن سال ریاست کنفرانس های مطبوعاتی را برعهده داشتند، جهت همراهی با دانشجوها جلسات را نیمه کاره رها کردند. پشت سر آنها لویی مال، رییس هیئت داوران، رومن پولانسکی و مونیکا ویتی (از اعضای هیئت داوران) رسما استعفا دادند و فیلمسازهای فرانسوی و بعضی غیرفرانسوی ها میل میلوش فرومن، فیلم هایشان را از جشنواره بعد گرفتند.

با این حال، آنهایی که دلشان می خواست جشنواره تعطیل شود، در اقلیت بودند. به علاوه، مدیران جشنواره هنوز هیچ تصمیمی راجع به این اتفاقات نگرفته بودند. به نظر می رسید آنها با دلیری احمقانه ای می خواهند وانمود کنند هیچ اتفاقی نیفتاده و به همین خاطر اعلام کردند که نمایش فیلم ها با فیلم «دسر نعنایی» کارلوس سائورا ادامه پیدا می کند. ولی دانشجوها به داخل کاخ جشنواره هجوم آورند و به پرده هایی که جهت نمایش فیلم کنار رفته بودند آویزان شدند. آنها می درخواست کردند پرده ها را ببندند و اجازه ندهند فیلمی به نمایش دربیاید.

این مسابقه طناب کشی درواقع آخرین نفس های جشنواره بیست و یکم کن بود. ظهر نوزدهم می رابرت فاور لوبرت، مدیر جشنواره، تعطیلی فستیوال را رسما اعلام کرد. نمای نهایی قیافه بهت زده دربان های کاخ جشنواره بود؛ آدم های خشک مقرراتی ای که امکان نداشت حتی یک تماشاگر بدون کارت دعوت از زیر دستشان قسر در برود حالا گوشه ای کز کرده بودند و زل زده بودند به این گروه خشن که بین اتاق هایی که روی درهایشان نوشته بود «هیئت داوران»، تلوتلو می خوردند، ساندویچ های بوفه را گاز می زدند و با کفش روی صندلی های جایگاه ورجه وورجه می کردند.

بعضی از روزنامه نگارهای سمج که هنوز نمی درخواست کردند چیزی را که اتفاق افتاده بود باور کنند، پشت سر هم می گفتند: «آنها نمی توانند فستیوال را تعطیل کنند» و می رفتند در یکی- دو سینمای شهر که هنوز فیلم های بخش بازار را نشان می دادند، فیلم می دیدند و بقیه که ترسوتر و عاقل تر بودند و اغلب غیرفرانسوی، با نخستین پروازهایی که وجود داشت خودشان را به مملکتشان می رساندند.

آنها به کابوس ۱۸ می فکر می کردند و صدای مهمان دار که توضیح می داد «به خاطر اعتصاب صنعتی فرانسه، ایرفرانس نمی تواند به آنها آب پرتقال بدهد و از این بابت عذرخواهی می کند» نمی شنیدند.

سال بعد چهار تا از جایزه های مهم جشنواره به چهار فیلم رسید که به ترتیب راجع به «اعتصاب دانشجوها»، «تظاهرات کارگرها»، «قیام دهقان ها» و «شورش شوراهای دولتی» بودند. ظاهرا انقلاب ۱۸ می پاریس تازه به هیئت ژوری رسیده بود. سال ۱۹۷۲ فمینیست ها در کن سر و صدا راه انداختند. آنها که از پوستر فیلم «رم» فلینی خوششان نیامده بود، گذر به گذر نردبان می گذاشتند و روی پوسترها رنگ می پاشیدند. سردسته آنها یک فیلمنامه نویس بود به نام الئنور پری. او هنگامی که مطمئن شد دیگر پوستر سالمی از این فیلم در کن وجود ندارد، به خبرنگارها توضیح داد که «این کار ما حمله به فلینی نبود، ما جهت او احترام قائلیم، ولی می خواستیم به شویه تبلیغ فیلم او اعتراض کنیم.»

بعد از فمینیست ها نوبت بمب گذاری ها بود. یکی سال ۱۹۷۵ یک روز قبل از افتتاح جشنواره و یکی دو سال بعد، موقع نمایش «دوست امریکایی» ویم وندرس. هر دو بمب قبل از این که کاخ قیمتی جشنواره را مخروبه کنند، کشف و خنثی شدند و تا هفت سال بعد آب از آب تکان نخورد.

حواشی جشنواره کن در ۱۹۶۸

سال ۱۹۸۴ دانشجوهای پزشکی که شعار می دادند «مشکلات ما از سینما مهم تر است» کن را به هم ریختند. آنها اول لاستیک هایی را که با آنها بولوار کراوزت را بسته بودند آتش زدند و بعد داخل تالار نمایش گاز اشک آور پرتاب کردند. منتقدها داشتند فیلم «گرما و غبار» را تماشا می کردند، سرفه می کردند، چشم هاشان را که یکسره از آنها آب می آمد، پاک می کردند و به زمین و وقت بد و بیراه می گفتند. کمی بعد پلیس ضدشورش سررسید و با سپر و باتوم، اول دانشجوهای پزشکی و بعد اوضاع را کنترل کرد.

در تمام سال های بعد از این، همه چیز در کن سر جای خودش بوده هست. هر سال دو ساعت قبل از شروع نخستین سئانس رسمی، پلیس دو طرف پلکان ورودی کاخ صف کشیده است و هنگامی که کارگردان یا بازیگر سرشناسی از پله ها اوج رفته، بلندگوها قطعه «چنین گفت زرتشت» اشتراوس را پخش کرده اند و مردم از این پایین برایشان دست تکان داده اند، سوت زده اند و جیغ کشیده اند.

نشریات فرانسوی این جور کارها را افت می دانند. مسئولان جشنواره را بابت قطا کردن ستاره های امریکایی در این جشنواره سینمای متفکر سین جیم می کنند و جایزه بگیرها را- در صورتی که امریکایی نباشند- تحویل می گیرند. ولی رییس دفتر خبرگزاری جشنواره که ۴۳ بار در ۴۳ دوره کن «رییس دفتر خبرگزاری جشنواره» بوده است می گوید: «شما می توانید به ما حمله کنید، یا ما را تحسین کنید، مهم نیست. مهم این است که راجع به کن حرف بزنید تا توجه همه به اینجا جلب شود. نظر من هر لحظه این بوده؛ این جشنواره بدون جنجال و هیاهوی مرده است».

جشنواره کن، مهم‌ترین مناسبت سینمایی اروپا

واژه های کلیدی: سینما | نمایش | فرانسه | سینمای | فرانسه | جشنواره | فرانسوی | جشنواره | سینمایی | فرانسوی | جشنواره کن

جشنواره کن، مهم‌ترین مناسبت سینمایی اروپا