سرنوشت دشواری است نازنین!

عبارات مهم : ایران

آیدا پناهنده در سال های اخیر به عنوان یک سینماگر زن که با دو فیلم اولش توانایی خود در عرصه فیلمسازی را به اثبات رسانده، خود را در سینمای کشور عزیزمان ایران تثبیت کرده هست. ولی بد نیست بدانیم که این کارگردان ۴٠ساله سینما را از ۱۱ سال قبل با ساخت فیلم های کوتاه شروع کرده است.

سرنوشت دشواری است نازنین!

آیدا پناهنده که به تازگی پخش فیلم سینمایی اسرافیل را به آخر رسانده و البته هنوز مجموعه فیلم های کوتاهش را درحال اکران دارد، دارای مدرک کارشناسی در رشته سینما (گرایش فیلمبرداری) و کارشناسی ارشد در رشته سینما از دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر پایتخت کشور عزیزمان ایران هست. پناهنده کارگردانی، نویسندگی و تهیه کنندگی چندین فیلم کوتاه داستانی، مستند، ویدیویی و تله فیلم را در کارنامه دارد. ناهید نخستین ساخته بلند سینمایی او به شمار می رود که بعدتر با اسرافیل این کارگردان را به عنوان نامی مطرح در سینمای کشور عزیزمان ایران تثبیت کرده اند، به خصوص که ناهید به عنوان نخستین فیلم بلند سینمایی پناهنده در بخش نوعی نگاه شصت وهشتمین جشنواره کن به نمایش درآمد و این فیلم در جشنواره کن و در بخش نوعی نگاه برنده جایزه آینده نویدبخش شد که این اتفاق گامی مهم جهت پناهنده بود.

جایزه عالی ترین فیلم کوتاه جهت فیلم آن دست ها در بخش نگاه نو جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران، برنده دیپلم افتخار عالی ترین فیلمنامه کوتاه داستانی جهت فیلم روشنایی های شهر در جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران، جایزه عالی ترین فیلم کوتاه داستانی جهت فیلم تاج خروس در دوازدهمین مراسم خوش حالی منزل سینما، جایزه عالی ترین کارگردانی و استعداد جوان در جشنواره بین المللی فیلم کوتاه پایتخت کشور عزیزمان ایران جهت فیلم تاج خروس، یاس زرین عالی ترین فیلمنامه تلویزیونی یکسان با ارسلان امیری جهت آبروی از دست رفته آقای صادقی در نخستین جشنواره ویدیویی یاس پایتخت کشور عزیزمان ایران و تندیس عالی ترین کارگردانی و فیلمنامه یکسان با ارسلان امیری جهت فیلم آبروی از دست رفته آقای صادقی در سومین جشنواره تلویزیونی جام جم شماری از جوایز و افتخارات این سینماگر به شمار می آیند. آیدا پناهنده در گفت وگوی زیر به بهانه پخش فیلم های چراغ های خورشیدی، گلدان های زمستانی، تاج خروس و روشنایی های شهر به سوالاتی راجع به فیلم های کوتاهش پاسخ داده است…

خانم پناهنده! شما تقریبا در تمام فیلم های کوتاه تان به مضامینی راجع به پایمال شدن حقوق زنان و واکنش‌ها بدی که همسران و حتی پسران ارزش با آنها دارند، توجه نشان داده اید، توصیه ای که در نخستین فیلم بلند شما ناهید هم دیده می شود. در فیلم های شما به نظر می رسد مردان و زنان همدیگر را درک نمی کنند. می توانید بگویید آیا نگاه تان نسبت به جایگاه زنان در جامعه و خانواده به همین شکل است که در فیلم های تان دیده می شود یا شما هم از آن سینماگرانی هستید که معتقدید مضامین فیلم ها را نباید به نگاه شخصی فیلمساز تعمیم داد و خیلی وقت ها مناسبات حرفه ای و دلایل دیگر بیش از باورهای یک فیلمساز در مضمون فیلم های او نقش دارند…
البته من نمی دانم آن موردی که شما راجع به پایمال شدن حقوق زنان به آن اشاره کردید، در کدام فیلم من است و حداقل این که من چنین مضمونی را در فیلم های کوتاه و بلندم سراغ ندارم. حداقل این که به این شدت که شما می گویید به چنین نگاهی نپرداخته ام. در کل می توانم بگویم فیلم های کوتاه من می تواند نگاهی باشد به مسائلی چون بحران روابط و شکل نگرفتن رابطه یا تنهایی آدم ها و مواردی از این قبیل.

آیدا پناهنده در سال های اخیر به عنوان یک سینماگر زن که با دو فیلم اولش توانایی خود در عرصه فیلمسازی را به اثبات رسانده، خود را در سینمای کشور عزیزمان ایران تثبی

راجع به رابطه مادران و پسران چه؟
حتی در این رابطه هم فیلم های من این گونه نیست که در این رابطه متقابل این فقط پسرها باشند که دست به آزار مادرها می زنند. به باور من در برخوردهایی از این نوع، خیلی از مواقع مادرها هم مقصرند و آنها هم در شکل دادن به یک رابطه عاطفی نرمال، به دلایل متفاوتی، ناتوانند. درواقع من در فیلم هایم تلاش کرده ام نگاهی منصفانه به این موارد داشته باشم. اگر در فیلم «ناهید» همسر سابق ناهید، مردی است که به دلایل متفاوت ناهید را آرام نمی گذارد، از سوی دیگر همسر جدیدش هم است که مردی معتدل، آرام و در جست وجوی دوستی هست. در اسرافیل هم به همین شکل می توان مردهایی با ابعاد متفاوت و متفاوت و حتی متضاد شخصیتی پیدا کرد. بعد به جرأت می توانم بگویم من هیچ گاه نگاه افراطی و ضدمرد نداشته ام و ندارم…

در فیلم های بلندتان لوکیشن های به نسبت تازه یکی از شاخصه های فیلم های تان را شکل می دهند، هم در ناهید و هم در اسرافیل، داستان در فضای بومی شمال کشور عزیزمان ایران رخ می دهد، درحالی که در فیلم های کوتاه تان این نگاه بومی وجود ندارد. می شود در این مورد صحبت کنید که علت آن چه بوده است؟
بعضی وقت ها در سینما با دلایلی بسیار راحت سروکار داریم. به عنوان نمونه در پاسخ به این پرسش شما صادقانه می توانم بگویم علت این که فیلم های کوتاهم در لوکیشن های بدیع نمی گذرند این است که موقع ساخت این فیلم ها پول کافی نداشته ام و باید با بودجه بسیار کم، در مدت زمانی محدود فیلمبرداری را تمام می کردم.

شما در فیلم های بلندتان از آنهایی هستید که نشان داده اید کار با ستارگان سینما یا حداقل اشخاص آشنا شده است را ترجیح می دهید. در فیلم کوتاه چراغ های خورشیدی نیز از ٢ بازیگر صورت استفاده کردید. این درحالی است که تا قبل از این فیلم و در مقاطع آغازین کارنامه تان بازیگران غیرچهره جهت تان بازی کرده بودند. آیا علت رفتن سراغ این بازیگران آن بود که فکر می کردید به فیلم تان سروشکل حرفه ای تر می دهند؟ یا به عنوان تمرین جهت ساخت فیلم بلندتان تصمیم گرفتید این بار سراغ بازیگران سینمایی بروید؟
هیچ کدام از این دلایل در این مورد مصداق ندارد. در این جا هم پاسخ بسیار راحت هست. دلیلش این بود که دنبال زن و مردی حدودا ۴٠ ساله بودم و در میان بازیگران کمتر حرفه ای که سراغ داشتم، کسی را نمی شناختم که بتواند زیروبم های حسی همسران چراغ خورشیدی را به خوبی بیان کنند، جهت همین از فرهاد اصلانی و پانته آ بهرام خواستم همراهی ام کنند.

در سینما بارها و بارها با این توصیه روبه رو شده است ایم که معمولا در فیلم های کوتاه بازیگرانی خاص جهت فیلمسازان بازی می کنند، حتی ممکن است در این فیلم ها درخشان هم ظاهر شوند. ولی هنگامی که همان فیلمساز سراغ ساخت فیلم بلند می رود، دیگر از آن بازیگران استفاده نمی کند و رو می آورد به یک سری بازیگر آشنا شده است تر. می توانید بگویید در این زمینه به نظرتان علت مهم چیست؟ به اعتقاد شما دلیلش این است که بازیگران فیلم کوتاه توانمندی کافی جهت بازی در فیلم بلند را ندارند یا این اتفاق علت دیگری دارد؟
این جور چیزها را نمی شود با قواعد و قوانین کلی توضیح داد. در چنین موردی هر فیلمسازی می تواند دلایل خودش را داشته باشد. ولی اگر بخواهم ریزتر به مورد خاص کارنامه و فیلم های خودم اشاره کنم، باید بگویم در فیلم های کوتاه اولیه ام بسیاری از آنهایی که بازی کرده بودند، اساسا نابازیگر بودند، به همین علت هنگامی که سراغ ساخت فیلم بلند رفتم، حس کردم اینها مناسب سینما نیستند. در نقطه برابر هم البته تجربه هایی دارم و به عنوان نمونه با رضا بهبودی و ناز شادمان در فیلم بلند تلویزیونی ام کار کرده ام و خیلی هم دلم می خواست در فیلم های سینمایی ام هم کنارم باشند که به هرحال هر بار به دلایل متفاوت کاری و زمانی ممکن نشده است.

زمانی گفته بودید تعدادی طرح و فیلمنامه کوتاه دارید که می خواهید آنها را بسازید، ولی تا آن وقت موفق به ساخت ارزش نشدید. آیا الان که پای شما به عرصه فیلم بلند باز شده است هست، هنوز هم به این فکر می کنید که اگر شرایط مهیا شد آن فیلم کوتاه ها را بسازید؟
به هرحال بخشی از آن ایده ها و قصه های کوتاهی که می گویید در فیلم های بلندم ناهید و اسرافیل حضور دارند و ایده های دیگر نیز حتما خودآگاه و ناخودآگاه به فیلم های بعدی ام انتقال خواهند یافت، حتی خیلی ها به من از اشتراکات چراغ خورشیدی و اسرافیل گفته اند که من خودآگاهانه آنها را در نظر نگرفته بودم، ولی شما آنها را می توانید به خوبی پیدا کنید، به هرحال باید بگویم تمرکزم از این به بعد روی فیلم های بلندم خواهد بود.

به نظر می رسد فیلم کوتاه گلدان های زمستانی با همه کارهای دیگرتان تفاوت دارد و حتی می توان گفت فضای داستان که به سال های دور برمی گردد، این توصیه را به ذهن می آورد که انگار با یک کار سفارشی طرف هستیم. درست است؟
نه اصلا. اتفاقا فیلمنامه گلدان های زمستانی را خودم به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی پیشنهاد دادم و این سناریو به هیچ وجه سفارشی نبود. در حقیقت می توانم بگویم فیلمنامه را به نوعی براساس زندگی پدر و مادرم در روزهای منتهی به انقلاب۵۷ نوشته بودم و خیلی هم آن فضا و اتمسفر خاص آن روزها و سال ها را دوست داشتم. آن اضطرار و حس سرگشتگی ای که بعضی آدم ها در آن روزها داشتند و زندگی آرام ارزش بی آن که بخواهند، داشت دستخوش عوض کردن بنیادی می شد، برایم جالب بود.

سرنوشت دشواری است نازنین!

آیا پخش فیلم های کوتاهی که تقریبا ١٠، ١١ سال از وقت تولید آنها گذشته، جهت تان جذابیت دارد؟
حقیقتش نمی دانم به این پرسش چه پاسخی بدهم. شاید جذابیتش در این وضع و حال برایم خیلی هم زیاد نباشد. ولی واقعیت این است که به این پرسش باید مخاطبان این آثار پاسخ دهند که آیا کارها جهت ارزش جالب است یا نه. من فقط در این حد می توانم بگویم که سفیر فنلاند در ایران، همراه همسرش به تماشای فیلم های کوتاه من در منزل بازیگران و صورت های معروف رفته و برایم پیغام داده بود که از فیلم ها خیلی خوشش آمده است.

به نظرتان مرور فیلم های کوتاه سینماگران در گروه هنروتجربه اقدام مناسبی است یا نه؟
بستگی به شرایط و اوضاع اکران دارد. به نظر من اگر این فیلم ها مخاطب داشته باشند، حتما کار مثبتی است وگر نه، باید راه چاره ای اندیشید و شیوه دیگری را امتحان کرد. به هرحال وضع و حال دشواری است و در این سرنوشت سخت کشاندن مردم به سینماها جهت تماشای فیلم های غیرکمدی کاری سخت شده است هست. البته می دانم که قرار بوده مخاطب فیلم های هنر و تجربه، مخاطبان خاص باشند، ولی دارم فکر می کنم که مگر تعداد مخاطبان خاص ما چقدر است و جذب آنها چگونه انجام می شود؟!

روزنامه شهروند

آیدا پناهنده در سال های اخیر به عنوان یک سینماگر زن که با دو فیلم اولش توانایی خود در عرصه فیلمسازی را به اثبات رسانده، خود را در سینمای کشور عزیزمان ایران تثبی

واژه های کلیدی: ایران | سینما | سینمای | جشنواره | سینمایی | بازیگران | سینماگران | فیلم کوتاه | فیلم اسرافیل | فیلمنامه کوتاه | جشنواره بین المللی فیلم