امیرعلی نبویان: مثل بمب ساعتی هستم

عبارات مهم : ریاضی

به گزارش روزنامه شهروند، نخستین چیزی که در مواجهه با امیرعلی نبویان نظرم را جلب کرد، صداقت و صمیمیت او بود. او من را به دفتر کار همسرش بهار نوروزپور دعوت کرد و در آن جا مفصلا به گفت وگو نشستیم. در طول گفت وگومان یک حرارت و حلاوتی در سخنانش هویدا بود که از عمق جانش برمی آمد و من را بشدت تحت تأثیر قرار می داد. قلبی که جهت کشورش می تپد و کارهای زیادی را در پیش دارد.

باید گفت در این گفت وگو با جنبه ای از «امیرعلی» آشنا می شویم که هیچ گاه تاکنون از او نمی شناختیم. در این گفت وگو جالب از او راجع به مسیری که از گذشته طی کرده تا به این جایگاه رسیده، پرسش کردم. خیلی خوشحالم که رویکرد مصاحبه راجع به یک مسیر است که هنوز ادامه دارد و انتهایش هم معلوم نیست و ممکن است به تعالی برود یا نرود، مثل هرکس دیگری.

در کجا متولد شدید و کودکی را چگونه به یاد می آورید؟
من دوم فروردین ۵٩ در پایتخت کشور عزیزمان ایران به دنیا آمدم، ولی پدر و مادرم شناسنامه ام را آمل گرفتند، نمی دانم چرا. کودکی ام را در یک منزل بسیار بزرگ شمالی با معماری قدیمی آلمانی گذراندم. آن وقت معماران آلمانی در مازندران ساختمان سازی های خوبی می کردند. ما در آن سبک منزل ها زندگی می کردیم که اتاق های بسیاری داشت. من آن موقع تنها فرزند خانواده بودم، ولی حدود ١۵نفر آدم های دیگر هم با ما زندگی می کردند که ما اصلا آنها را نمی شناختیم. آنها کردهای رانده شده است از عراق بودند. زمانی که صدام حسین به شیعیان عراق سخت می گرفت، آنها به کشور عزیزمان ایران مهاجرت می کردند. بعضی در کرج ساکن می شوند و بعضی هم به شمال می آیند که یکی از آن خانواده ها با ما هم منزل شدند و تا بیش از ٢٠ سال با هم زندگی کردیم.

درواقع این همه مدت دو خانواده ای که کشورهای ارزش دارند با هم می جنگند در کنار هم زندگی می کردند؟
آره دقیقا. یادم می آید ما پای رادیو می نشستیم، همه با هم و اخبار جنگ را پیگیری می کردیم. جالب است که آنها به خاطر اذیت هایی که صدام حسین به آنها کرده بود، دوست داشتند رزمنده های ایرانی پیروز شوند و طرف کشور خودشان را نمی گرفتند. علت آن هم این بود که وجود صدام باعث می شد آنها نتوانند به کشورشان برگردند.

آن وقت علاقه مندی هایت چه بود؟
همیشه مادرم می گفت اگر امیرعلی را با دو تا چوب لباسی بیندازی توی کمد، ٢۴ساعت هم که تنها باشد، حوصله اش سرنمی رود. من معمولا درحال حرف زدن در آینه با خودم بودم یا چیزی مثل سینماتوگراف اختراع کرده بودم با نوارهای رنگی و آینه و چراغ قوه. اینها زیاد جنبه سرگرمی جهت من داشت، ولی علاقه عمده من در کودکی فوتبال بود و فکر می کردم گزارشگر فوتبال می شوم.

چه کسانی آن وقت در زندگی تو تأثیرگذار بودند؟
من در دوران راهنمایی خیلی از پسرخاله هایم تأثیر می گرفتم. آنها خیلی اهل فیلم و موسیقی و کلا هنر بودند. به نظر من یکی از راه های آشنایی با منابع خوب ادبی و هنری، معاشرت داشتن با آدم های صاحب نظر در این حوزه هست. پسرخاله های من از این ظاهر بودند و خیلی در زندگی ام تأثیر گذاشتند.

با این وجود مشکلی در رفتن به سمت هنر نداشتید….
اتفاقا برعکس. من مهندسی برق خواندم و بعدها به سمت هنر رفتم. دلیلشم نداشتن استقلال ذهنی بود. جایی که شما به استقلال ذهنی می رسی و فکرت آزاد می شود از آنچه که به تو گفتند درست است و غلط، در دوره ما از ١٨سالگی که می خواستیم گزینش رشته بکنیم اتفاق نمی افتاد. ما به ناچار پا در راهی می گذاشتیم که آرزوهای دست نیافته پدر و مادر های مان بود. آنها دوست داشتند دکتر و مهندس شوند، ولی نشدند، بعد فشارش را به فرزند های ارزش می آوردند. این آینده محتوم متولدین آخرهای دهه ۵٠ و اویل ۶٠ هست. در آن سن به ما می گفتند کنکور و گزینش رشته آینده شما را می سازد. این جمله میلیون ها بار در گوش ما خوانده می شد.

بنابراین هیچ گاه این آدم جرأت نمی کند که بگوید در رشته های هنری می خواهم درس بخوانم. نه! من می روم و مهندسی برق می خوانم. من یادم می آید یک روز معلم ادبیاتم خانواده ام را خواست که به مدرسه بیایند و از پدرم خواست من را به رشته های علوم انسانی بفرستند، چون ادبیاتم خیلی خوب بود و انشاهایی که من در آن سن می نوشتم، بسیار عجیب بود و مورد استقبال قرار می گرفت، ولی پدرم گفت ریاضی امیرعلی هم خوب است و متاسفانه یا خوشبختانه خوب هم بود. بعد من باید مهندسی برق می خواندم.

علت این گرایش زیاد به رشته های مهندسی به خصوص مهندسی برق چیست؟
آن وقت تازه تب مهاجرت شروع شده است بود و همه می گفتند بقیه رشته ها بگیرنگیر دارد، ولی برق به آسانی امکان مهاجرتش مهیاست و همه جای دنیا می خواهند. هیچ وقت یادم نمی رود که پدرم به من می گفت: اگر من کت تنم را هم بفروشم، تو را می فرستم خارج از کشور درس بخوانی. تمام اینها من را هل می داد که باید به این سمت بروم و مهندسی برق بخوانم. انگار که زندگی آرمانی فقط و فقط در این مسیر است.

مثل بمب ساعتی هستم / امیرعلی نبویان

وقتی وارد دانشگاه شدم همان ترم نخست فهمیدم این جا جای من نیست و خاطراتی که از آن دوران دارم، اصلا خاطرات درسی نیست یا فوتبال بازی می کردیم یا بسکتبال یا کنسرت برگزار می کردیم یا دورهم جمع می شدیم بازی می کردیم و جوک تعریف می کردیم. تنها خاطرات درسی ام این است که ٨ صبح امتحان داشتیم و تا ۴بعدازظهر روز قبلش جزوه هم نداشتیم و در خیابان های قائم شهر با دوستم ساز ملودیکا می زدیم. فردایش هم با هزار بدبختی و تقلب نمره قبول می گرفتیم.

یعنی شما هیچ سنخیتی با ریاضیات نداشتید؟
چرا. ذهن من از اول هم ریاضی بود، ولی روحیه ام نه. به نظر من ریاضی مهمترین علم دنیا هست. ولی ریاضی را یک ابزار می بینم که به ذهنت جهت می دهد و جهت چگونگی حل پرسشها به کمکت می آید. ریاضی یک نشانه جهت من نبود. من نمی توانستم در ریاضی پول دربیاورم و کارهای مهم بکنم. ولی ریاضی فقط در حدی برایم کارکرد دارد که هنگام طراحی قصه و کاراکتر، کمکم کند آنها را به خوبی پیش ببرم و منسجم تر بنویسم. به نظر من همه آدم ها باید ریاضی را بلد باشند تا بتوانند راحت تر زندگی کنند و از بعد پرسشها برآیند.

من در تمام زندگی ام، حتی در کوچکترین و کم اهمیت ترین پرسشها هم ریاضی به کمکم می آید. به عنوان نمونه من به بازی سنگ کاغذ قیچی فکر می کنم و می فهمم که در ٨٠ درصد مواقع آدم ها نخستین چیزی که می آورند، قیچی هست. بعد اگر شما سنگ بیاورید پیروز می شوید. منطق من می گوید آدم های معمولی که اهل ریسک نیستند، هیچ وقت با مهره باخته دوباره بازی نمی کنند. دوباره تلاش نمی کنند. سرسختی ندارند. سریع جا می زنند، بنابراین در حرکت بعدی کاغذ تو در امان هست، چون آنها قیچی نخواهند آورد.

بعد از دوران دانشگاه چگونه گذشت؟
بعد از لیسانس که به زحمت گرفتمش، چندین جا کار کردم. در کارخانه کار یدی کردم، بازاریابی کردم، تدریس ریاضی کردم و خیلی کارهای دیگر که وقت و انرژی من را می گرفت و هیچ علاقه ای به آنها نداشتم. تمام این کارها منجر به یک دوره بطالت در زندگی من شد، چون کارهایی که می کردم مال من نبود. تقریبا ناامید شده است بودم و زندگی برایم بی معنا. مدتی هیچ کاری نکردم و فقط فکر کردم. آن دوران نقطه عطف زندگی من هست. در آن دوران من به خودم فحش می دادم که در این ٢۵ سال چه غلطی می کردی؟ به چه دردت می خورد که می دانی پنالتی فرانسه در یورو ٩۶ را رینالدپدروس خراب کرد؟! مغزت را از چه پر کردی؟
ولی بعدها فهمیدم که تمام اینها می تواند به عنوان ابزار به کمکم بیایند تا دنیای پیرامونم را بهتر بشناسم. می تواند یاری کند تا رشته ای که دوست دارم را از زاویه دیگری ببینم. بعدها فهمیدم که خدا همه علوم را به وجود آورده جهت هنر.

به عنوان نمونه فوتبال که علاقه همیشگی تان بوده چگونه در هنر به شما کمک کرده؟
مثلا من هیچکاک را از مورینیو شناختم. هنگامی که من در کلاس های تحلیل فیلم بودم، می گفتند هیچکاک دکوپاژهای آهنین دارد و اجازه نمی دهد هیچ چیزی به غیر از آنچه خودش به آن فکر کرده به کار اضافه شود. مورینیو هم همین سبک را داشت و می گفت هافبک دفاعی من حق ندارد یک پاس عرضی بدهد مگر این که خودم بخواهم و من سینما را با فوتبال می شناختم. علی رغم مورینیو، گواردیولا بود که به مسی می گوید برو تو زمین علاقه کن. گواردیولا به بازیکنش اجازه می دهد ستاره شود. بدرخشد. ولی همه اینها زیر چتر و قاعده ای است که خودش درست کرده. مسی تو هم آزادی پیدا می کند. این جا بود که سینمای فرهادی را شناختم.

من جمال زاده را از زیدان شناختم. در دنیا آدم هایی هستند که بسیار خارق العاده می نمایند. مثل مسی که یک نبوغ مجسم هست. رونالدو برزیلی که به آن مرد مریخی می گفتند، چون کارها و حرکات آنها خیلی غیرقابل دست یافتن به نظر می رسید، ولی زیدان کسی بود که این قدر راحت فوتبال بازی می کرد که پیرمرد ٨٠ساله هم می گفت اگر فوتبال این هست، منم می توانم بازی کنم. زیدان آدم ها را به بازی کردن تشویق می کرد. سختش نمی کرد. همه را دعوت می کرد تا تو هم بازی کنی. جمال زاده هم دقیقا همین طور هست. او این قدر روان می نویسد که به من تازه کار هم روحیه می دهد که بنویسم. من را دعوت می کرد به دنیای نویسندگی. نمی ترساند. غول پیکر خودش را نشان نمی داد.

این جا تازه فهمیدم زندگی ام را تباه نکرده بودم، ولی این به شرطی است که آب رفته را به هوا برگردانید و مسیر خودتان را پیدا و از تجربیات گذشته تان جهت ادامه مسیر استفاده کنید.

شما چگونه آب رفته را به هوا برگرداندید؟
فقط یک وقت می تواند زندگی را دگرگون کند و آن جهت من فرصتی بود که مسعود فروتن برایم مهیا کرد و دودستی آن را چسبیدم. مسعود فروتن من را به تیم منصور ضابطیان معرفی کرد تا جهت ارزش بنویسم. منصور ضابطیان از من خواست جهت چند قسمت، قصه کوتاه بنویسم. هنگامی که شروع کردم به نوشتن، تازه خودم را پیدا کردم. فهمیدم من کی هستم و تمام آن دوران بطالت آن جا به کارم آمد و در نوشته هایم آوردم. آن جا تمام آدم هایی که دوران بطالت داشتند مثل خود من، با قصه ها ارتباط برقرار کردند. انگار که حرف دل همه بود. اول قرار بود چند قسمت باشد، ولی این قدر استقبال اوج رفت که سه سال ادامه پیدا کرد.

بنابراین من هیچ گاه نمی توانم به کسی پیشنهاد کنم این راه را برو و دیگری را نه. فقط می توانم بگویم که سراپا گوش باش و تجربه کن. مطمئن باش درنهایت خودت را پیدا می کنی و تمام این تجربه ها به کارت خواهد آمد.

برخی چیزها در یک نفر نبوغ است که این نبوغ می درخشد و طرف را به اوج می رساند، ولی ما در همه کارها نبوغ نداریم. تنها کاری که می توان انجام داد پشتکار هست. به عنوان نمونه در فوتبال شاید نبوغ رونالدو از مسی بالاتر نباشد، ولی رونالدو ثابت کرده که با پشتکار می شود پنج توپ طلا برد.

نسل امروز را چگونه می بینید؟
هر زمانه ای آدم های خودش را می سازد. در دوره ما تمام زندگی مان خلاصه می شد در یک توپ پلاستیکی که سریع سوراخ می شد و تنها راه ارتباط ما با دنیای خارج چند سریال بود که به زحمت دیده می شد و تازه وسطش اطلاعیه جنگ پخش می شد و همین طور ویدیو که قاچاق بود. اگر کتاب خاصی را می خواستیم کلی وقت و انرژی از ما می گرفت تا پیدایش کنیم. آدم هایی که در این شرایط زندگی کرده اند این گونه ساخته شدند و این چنین شدند. حالا در عصر اطلاعات شما با یک کلیک می توانید تمام کتاب های موردنظرتان را پیدا کنید. تنها چیزی که به آن معترض هستم در قبال این نسل، این است که این دیتاها سواد نمی آورد. قدرت تحلیل کردن است که سواد می آورد.

وقتی که شما پر می شوید از اطلاعات سطحی (مثل بازیگر فلان چند بار ازدواج کرده و غذای مورد علاقه اش چیست و…) دیگر نمی توانید تحلیل کنید و این همان دوران بطالت فرزند های الان است که باید روزی متوجه آن بشوند. متوجه پوچی اش بشوند که آیا ذهن ارزش را از این مزخرفات پرکرده اند. بعد از این دوران به فکر این بیفتند که آب رفته را به هوا برگردانند و از تمام تجربیات ارزش جهت پیداکردن خودشان و ادامه مسیر استفاده کنند. ولی تمام ترسم این است که این اتفاق نیفتد، با توجه به شواهدی که دارم می بینم.

آیا این فکر را می کنید؟
چون اینترنت آدم ها را در همان جا نگه می دارد و وادار به این نمی کند که عملا و واقعا کاری بکنند. ببین ما در اینترنت موج های متفاوت و زیادی را در مباحث متفاوت می بینیم، ولی این موج ها تبدیل به جریان نمی شود. این همه موج راجع به محیط زیست بود، ولی هیچ اتفاقی و جریانی پدید نیامد. نباید موجی در اینترنت شروع شود و به همین جا هم ختم شود. باید در عمل و در واقعیت اثراتش را ببینیم، ولی نمی بینیم. این است که وحشت من را جهت نسل الان زیاد می کند. البته مسئله ساخته نشدن جریان در کشور ما ید طولایی دارد، ولی این زمانی وحشتناک تر می شود که می بینم به جای بهتر شدن دارد بدتر می شود.

زیاد توضیح می دهید؟
یک مثال بارزش این است که شما پنج نفر سینماگر مهم کشور را اگر بردارید، کل دستاوردهای بین المللی ما در عرصه سینما نیست و نابود می شود. این معنای خوبی نمی دهد و به این معناست که پنج نفر آدم به خاطر تلاش ها و زحمات شخصی خودشان بوده که به این جایگاه جهانی رسیده اند. این سیستم و زمانه و شرایط جامعه نبوده که آنها را تولید کرده، آنها محصول زمانه خودشان نیستند، آنها نتیجه تلاش های شخصی خودشان بوده اند ولاغیر.

شما نمی توانید بگویید ما در زمینه سینما خوبیم، ولی در ورزش، در شهرداری و در سیاست اوضاع مان خوب نیست. تمام اینها به هم مربوط هست. مشت نمونه خروار هست. از فوتبال مثال می زنم. ٢٠ سال پیش در فوتبال لژیونرهایی داشتیم که به آلمان رفتند. علی دایی، کریم باقری، خداداد عزیزی و بعدها مهدی مهدوی کیا و علی کریمی هم اضافه شدند. با این وجود، بعد از ٢٠ سال ما باید پیشرفت زیادی کرده باشیم، ولی نکردیم. الان نباید تمام افتخار ما بازی کردن در لیگ قطر و بلژیک باشد. این نشان می دهد آن موفقیت ها را یک سیستم کلی که رو به پیشرفت هست، نساخته. اینها فقط حاصل تلاش های خودشان بود که به این جایگاه رسیده اند.

می خواهید بگویید ناامید شده است اید؟
اصلا. داریم تلاش می کنیم شرایط موجود را بشناسیم تا برایش فکری بکنیم.

به نظرتان آیا این سیر نزولی است به جای صعودی؟ حتی اگر پیشرفت ها حاصل زحمات شخصی افراد باشد هم باید در همان سطح باشیم، ولی به گفته شما داریم پایین تر می رویم.

باز مثال از فوتبال می آورم. روزی که برزیل از آلمان هفت به یک بازی را باخت، مقاله ای خواندم به این مضمون که کشورهای درحال توسعه، چون چیزهایی درحال توسعه دارند، به تبعش چیزهایی را هم خراب می کنند. در کشورهای آمریکای جنوبی به خصوص برزیل، فوتبالیست های ارزش از زمین خاکی سربرمی آوردند. هنگامی که به جای این زمین خاکی ها اتوبان و برج و… ساخته می شود که خوب هم هست، آن فرزند ها جایی جهت بازی کردن ندارند. بعد ستاره هایی که در این جا تولید می شوند را از دست می دهند. حالا دوران گذاری وجود دارد که جهت این فرزند ها مدرسه فوتبال ساخته شود. در این برزخ است که فوتبال برزیل خالی می شود از ستاره و فقط یک نیمار دارد و دیگر هیچ و هنگامی که در بازی با آلمان در زمین نیست، برزیل به هم می ریزد. ولی قطعا دوباره برزیل به روزهای اوجش باز خواهد گشت، چون این دوران، دوران گذار است.

از نظر شما چگونه می توان جریان سازی کرد؟
با پرسیدن چند پرسش می توان جریان ایجاد کرد، ولی این پرسش ها را نمی پرسیم، چون حتی خودمان هم از موجش می ترسیم. ما مردم سیاسی نیستیم. ما مردم سیاست زده ایم. بنابراین اگر یک حرفی بزنی که کمی عمق داشته باشد، از آن برداشت سیاسی می شود و این نشانه ضعف هست. من تمام قد جلوی شهدای دفاع مقدس می ایستم و احترام می گذارم، ولی به عنوان نمونه می توان این پرسش را پرسید که آیا در سال ۵٩ می شد کاری کرد که جنگ اتفاق نیفتد؟ پاسخ این پرسش می تواند به امروز ما خیلی کمک بکند، ولی از این پرسش شما برداشت هایی می شود که اصل قضیه گم می شود. مدام به حاشیه می رویم و به پرسشگر برچسب های مختلفی زده می شود. بنابراین هنگامی که جلوی پرسشگری و به تبع آن ایجاد جریان را در کشور می گیریم، نمی توانیم انتظار داشته باشیم که کشورمان درحال پیشرفت باشد.

شما نمی توانید انقلاب مشروطه را از انقلاب سال ۵٧ جدا کنید. این جریانی بود که از آن وقت شروع شد و به این جا رسید. حالا پرسش من این هست، الان چه جریانی دارد ساخته می شود و بعدها چه محصولی را خواهد داشت. آیندگان تاریخ را بی رحمانه قضاوت می کنند. همان طور که ما نسبت به گذشته مان این قضاوت را داشتیم.

من دوم فروردین ۵٩ در پایتخت کشور عزیزمان ایران به دنیا آمدم، ولی پدر و مادرم شناسنامه‌ام را آمل گرفتند، نمی‌دانم چرا. کودکی‌ام را در یک‌خانه بسیار بزرگ شمالی با

تحلیل شما از پرسشها امروز مردم چیست؟
با علم به این که پرسشها امروز مردم ما مربوط به غم نان هست، ولی باز می گویم ریشه پرسشها ما به فرهنگ بازمی گردد و این جریان است که فرهنگ می سازد. مستندی می دیدم از سال ١٩۴۵ که برلین در جنگ جهانی دوم سقوط می کند و یک دیوار سالم در شهر نداشتند، ولی چیزی که جهت من جلب توجه می کرد این بود که جمعیت کثیری از مردم در یک صف منظم ایستاده اند تا جیره شیر و تخم مرغ ارزش را بگیرند.

چقدر وحشتناک است اگر این پرسش را از خودمان بپرسیم، اگر پایتخت کشور عزیزمان ایران در زلزله اخیر با خاک یکسان می شد، آیا چنین صفی را می دیدیم بدون این که زور بالای سرمان باشد یا نه؟! آن صف در آلمان در سال ١٩۴۵ شکل گرفت و ما اکنون در سال ٢٠١٨ هستیم، یعنی ٧٠ سال جلوتر. مورد نیاز نیست چرخ را از نو بسازیم. فقط کافی است مطالعه کنیم و ببینیم چه شد که آلمانی ها در آن وقت همدیگر را تکه پاره نکردند و در یک صف طولانی ایستادند. مردم جامعه ما گوش ارزش از شعار پر هست. بیلبوردهای بزرگ شهرداری در سطح شهر که پرشده از شعارهای اخلاقی، هیچ کاری نمی کند، بلکه به نظرم نتیجه تصویر دارد. بعد بودجه فرهنگی را نباید با این کارها نابود کرد.

فکر می کنید جریان سازی به یک مد و ژانر تبدیل شده است است؟
نکته دیگر این است که جریان سازی با مدسازی تفاوت می کند. مد یک نمود راحت و دم دستی از جریانی است که هیچ کاری از آن برنمی آید و هیچ تفکری هم پشتش نیست. جز با فرهنگ و هنر این اتفاق نمی افتد، جز با مطالعه این اتفاق نمی افتد. متاسفانه ضعیف ترین حوزه در کشور ما همین حوزه فرهنگ و هنر هست، ولی خوشحالم که نفس می کشد و رو به تعالی دارد. هرچند اندک هست، ولی امیدوارکننده است.

جهت پرسش آخر اگر بخواهی خودت را در یک کلمه معرفی کنی، چه کلمه ای را گزینش می کنی؟
بمب ساعتی. هر لحظه عامل های ناشناخته ای وجود دارد که باعث موفقیت می شوند. آن عامل های ناشناخته واقعا ناشناخته اند و قابل حدس زدن نیستند. به عنوان نمونه یک موزیک آیا ناگهان این قدر مورد استقبال قرار می گیرد. این فیلم آیا تا این حد محبوب می شود، درصورتی که فیلم های بهتری نیز همزمان با آن ساخته شده است هست. اینها عامل ناشناخته هست. من این را جهت خودم احساس می کنم. جهت همین خودم را در بمب ساعتی تعریف کردم. احساس می کنم اتفاقات خوبی پیش رو دارم. می توان اسمش را امید گذاشت. امید مهمترین چیزی است که هر لحظه داشته ام و خواهم داشت.

مثل بمب ساعتی هستم / امیرعلی نبویان

واژه های کلیدی: ریاضی | زندگی | فوتبال | فوتبالیست ها | اخبار فرهنگی و هنری

مثل بمب ساعتی هستم / امیرعلی نبویان