سالم باشد، پسر باشد

عبارات مهم : فرزند

گزارش راجع به میل به و دوا و درمان تعدادی از ایرانی ها جهت داشتن فرزند پسر

سالم باشد، پسر باشد

راه طولانی ای آمده، از بیرجند. یک دستش به پوشه زرد بند است و با دست دیگر دختربچه را نزدیک خودش نگه داشته. «خدا کند پسردار شوم.»

سالم باشد، پسر باشد

«مریم» در ٢٩سالگی برای بار دوم دارد مادر می شود. همه آزمایش ها را انجام داده و مبلغی اضافی پرداخت کرده تنها برای اینکه بتواند جنسیت جنینش را خودش گزینش کند. خودش را روی صندلی مطب زنان و وضع حمل جابه جا می کند و می گوید: «دومیلیون بیشتر می گیرند برای اینکه جنسیت را خودمان گزینش کنیم. من پسر دوست دارم. البته تنها ٢٠درصد شانس دارم. بدنم ضعیف است.

همسرم عاشق دختر است ولی من پسر دوست دارم.» مینو هم ٨سالی می شود که زندگی مشترک را شروع کرده و هنوز طعم مادرشدن را نچشیده: «شوهرم فرزند دوست ندارد ولی با اصرارهای من ٢ماهی می شود که پیگیری های مورد نیاز را شروع کرده ایم. من پسر می خواهم ربطی هم به وارث و تربیت ندارد. کلا از دیدن پسربچه ها لذت می برم.» این ولی فقط دغدغه زن های باردار مطب نیست؛ بین مردانی که همراه همسرانشان به مطب آمده اند هم دغدغه ها راجع به جنسیت فرزند هایشان کم نیست؛ نمونه اش «امیرحسین» که دست هایش را محکم بهم گره زده تا کسی متوجه نگرانی اش نشود. «از فرزند دار شدن و مسئولیتش می ترسم، به ویژه اگر دختر باشد. خدا کند فرزند مان پسر شود. دردسرش کمتر هست. دیگر دلواپس آینده اش نمی شویم. اینکه با چه کسی ازدواج کند یا اینکه خدای ناکرده اگر طلاق گرفت به عنوان مطلقه در جامعه اذیت نمی شود. به نظرم از هر حیث پسر داشتن راحت تر است.»

«ناهید خداکرمی»، مدیر انجمن مامایی ایران: چنین خواسته‌ای یک تمایل تاریخی را در پشت‌سر خود می‌بیند «سمیرا طاووسی»، روانشناس: باورهایی مانند هم‌خون‌مان هست، نسل‌م

زن یا مرد بودن

بین ایرانی ها کم نیستند زنان و مردانی که برای تعیین جنسیت فرزندانشان قبل از بارداری و حین آن و البته زیاد جهت پسردار شدن، دست به دامن موادغذایی سفارش شده، طب سوزنی و حتی بارداری آزمایشگاهی می شوند تا در نهایت آینده را آن طور که خود می پسندند، رقم بزنند؛ دغدغه ای که گاهی به خواست و دلخواه خودشان است و زمانی به اجبار خانواده ها. «فریده»، ۴٢ساله که تجربه دوبار مادر شدن را دارد برای فرزند سوم این دغدغه به سراغش آمده آن هم به اجبار خانواده تا راهی مراکز تعیین جنسیت شود: «دو دختر دارم و اصلا تمایلی به داشتن فرزند سوم ندارم ولی چه کنم که خانواده همسرم اسم ورسم برای ارزش مهم است و حتما باید پسر به دنیا بیاورم.» «سیمین» هم با همین دغدغه از کرمانشاه راهی پایتخت کشور عزیزمان ایران شده: «همسرم تک پسر است با ۶خواهر. حتما باید فرزندم پسر شود. اولی نشد دومی حتما باید پسر شود. همه امید خانواده همسرم به من هست. حتما برای ارزش نوه پسر می آورم.» این را با خنده می گوید و به اتاق معاینه می رود. نگرانی را می شود از چشمان سیاه و ریز مادرشوهر خواند.

لباس مشکی کرمانشاهی به تن دارد و با لهجه شیرین ذکر می گوید: «دخترم دعا کن پسردار شود. خودم ۶دختر به دنیا آوردم تا بالاخره خدا پسرم را به من بخشید. دلت پاک است دعا کن عروسم پسردار شود. حاضرم زمین پدری ام را بفروشم و خرجشان کنم تا به این آرزویم برسم.» «فهیمه» را ولی دغدغه شخصی اش به این مرکز کشانده: «من خودم دخترم؛ چقدر توانستم به آرزوهایم برسم؟ هر وقت لب باز کردم حرفی بزنم گفتند دختری زشت هست، دختری نکن. دختر از این کارها نمی کند. دختر شدن بهانه ای بود برای اعمال محدودیت . اصلا دوست ندارم دختر داشته باشم تا زندگی ام دوباره تکرار شود.» همسر «فهیمه» دوشیفت کار می کند تا هزینه آزمایش های همسرش را تأمین کند: «زن یک دنده ای است و هرچه می خواهد باید انجام بدهد. حالا هم می خواهد پسردار شود. من هم تنها گفته ام چشم.»

سالم باشد، پسر باشد

«لیلی» هم از آن دست مادرانی است که معتقدند دختر بودن سخت ترین کار جامعه امروز ایران است: «من خودم کلی بدبختی کشیدم. دیگر نمی خواهم دختر دیگری بدبختی های من را تجربه کند.» حالا سال ها از آن وقت که در کشور عزیزمان ایران و زیاد کشورهای خاورمیانه، داشتن فرزند پسر یک عرف کاملا طبیعی و آشنا شده است بود می گذرد؛ رسمی که هنوز در فرهنگ تعداد زیادی از خانواده های ایرانی مانده و این را سخنان بعضی پزشکان زنان و وضع حمل هم تأیید می کند. آنها می گویند این دیگر برایشان طبیعی است هنگامی که زنان بارداری را می بینند که با استرس بالایی، وقت تعیین جنسیت از آنها می خواهند خبر خوشی را به آنها بدهند: «بچه ات پسر است.»

تعیین جنسیت؛ اخلاقی یا به دور از اخلاق؟

«ناهید خداکرمی»،رئیس انجمن مامایی که عضو شورای شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران هم است از این تجربه ها زیاد دارد. او در این باره به «شهروند» می گوید: «تمایل خانواده ها برای داشتن فرزند پسر از یک بُعد به سنت ها و پرسشها فرهنگی جاری در کشور برمی گردد. گرچه این فرهنگ از نظر مذهبی و دینی مغایر با باورهای ما است چراکه در اسلام سه زن نقش بسیار اثرگذاری در روند جریان بسط اسلام در دنیا داشتند؛ حضرت خدیجه، حضرت فاطمه و حضرت زینب سلام الله علیها که هرکدام نقش های مهمی در پیشبرد اهداف پیامبر داشتند. با این تفاسیر متوجه می شویم که چنین نگرشی، مسأله ای فرهنگی و دینی نیست.» او ادامه می دهد: «اما شاید بتوان گفت چنین خواسته ای یک تمایل تاریخی را در پشت سر خود می بیند. در دوران های قبل مردان نان آور خانواده بودند یا پسران بودند که مواظبت از پدرومادر را به عهده می گرفتند، البته در آن دوران پسران به عنوان ادامه دهندگان کسب و پیشه خانوادگی و عامل استمرار نسل تلقى مى شدند. در کشاورزی یا کسب وتجارت ترجیح خانواده ها این بود که فرزند پسر داشته باشند تا کارشان زمین نماند.»

«ناهید خداکرمی»، مدیر انجمن مامایی ایران: چنین خواسته‌ای یک تمایل تاریخی را در پشت‌سر خود می‌بیند «سمیرا طاووسی»، روانشناس: باورهایی مانند هم‌خون‌مان هست، نسل‌م

خداکرمی اعتقاد است اگر تمایل به داشتن فرزند پسر در عصر نوین همچنان در جامعه بین خانواده ها به چشم می خورد، ممکن است به مدیریت فرهنگی کشور برگردد: «به هر حال چه بخواهیم چه نخواهیم دختران ما در جامعه احساس می کنند مورد تبعیض قرار می گیرند. احساس می کنند نگاه توأم با بی عدالتی به آنها می شود. مسائلی مانند حجاب اجباری و محدودیت هاى شغلى و اجتماعى مسائلی است که به صورت عرفى برای دختران اعمال می شود، البته من نمی گویم اشتباه است بعضی از آنها درست هم هستند. در مجموع این پرسشها دختران ما را زحمت می دهد و این دختران زمانی که می خواهند مادر شوند احساس می کنند اگر صاحب دختر شوند ممکن است همان مسیر محرومیتی آنها را ادامه بدهند.» به گفته رئیس انجمن مامایی: «پدرها هم گاهی وقت ها تمایل به داشتن فرزند پسر دارند چون فکر می کنند دختر نیازمند مواظبت ویژه است و در معرض آسیب بیشتری است و برای همین گاهی وحشت می کنند اگر دختر داشتند و نتوانستند خوب مواظبت کنند یا اگر اتفاقی بیفتد ممکن است آبروی خانواده در خطر باشد. درواقع همه اینها هم می تواند باور غلطی باشد هم می تواند گاهی اوقات منطقی باشد.»

خداکرمی با تأکید بر این مسأله که بعضی از خانواده ها تمایل به داشتن فرزند پسر دارند، ادامه می دهد: «بسیاری از خانواده ها هم هستند که در مراجعاتشان تاکیدشان بر این است که دختر داشته باشند، این موارد را هم داریم که حتی برای فرزند اول خانواده ها راهنمایی می گیرند چون معتقدند دختر برکت منزل است و می تواند محوری باشد برای داشتن خانواده ای صمیمی تر. ما این باورها را هم می بینیم. نمی توان آنها را کتمان کرد. گاهی اوقات نیز خانواده چون دختر دارد برای فرزند دوم دست به اقداماتی می زند؛ به مراکز ناباروری مراجعه می کنند چون می دانند با باروری های آزمایشگاهی ممکن است شانس جدا کردن جنسیت را داشته باشند، البته به اعتقاد من کار مراکزی که نسبت به انجام تعیین جنسیت از طریق آزمایشگاه به خانواده ها کمک می کنند اخلاقی نیست.

سالم باشد، پسر باشد

در همه جای دنیا این را اخلاقی نمی دانند. حتی در بعضی جوامع مثل چین و هند در بعضی مناطق گفتن جنسیت جنین ممنوع است چون ممکن است خانواده ای به سقط فکر کند.» تمایل به داشتن پسر مختص ایران نیست بلکه در جوامع دیگر نیز دیده می شود به ویژه در شرق آسیا در کشورهایی که سنت ها بر فرهنگ تسلط دارد این مسأله دیده می شود: «با همه این اوصاف ضمن احترامی که به حق گزینش پدرومادر داریم ولی چون جنسیت و باروری یک مسأله فیزیولوژیک است هرگونه مداخله در این حوزه به ویژه مداخلاتی که دستی و تکنیکی است جایز نیست و توصیه من به خانواده ها این است که خود را به دست خداوند بسپارند. پسرودختر تفاوتی ندارد بلکه داشتن فرزند صالح مهم هست. بعضی دختران می توانند خانواده را به خوشبختی برسانند و نام نیک برای خانواده داشته باشند. مریم میرزاخانی یک دختر بود که بر تارک علم ریاضی دنیا درخشید. به نظر من مداخله آزمایشگاهی یا انجام سقط براى جنسیت یک کفران نعمت و کاملا غیراخلاقى است.»

پسردار شدن به هر قیمتی

در سال های گذشته برای اینکه خانواده ها به درجه بالایی از اطمینان به تعیین جنسیت برسند، روش های علمی ای به وجود آمده که به خانواده هایی که دغدغه تعیین جنسیت دارند سفارش می شود؛ روش تغذیه ای، روش های وقت بندی مقاربت – تعیین وقت تخمک گذاری- روش شست وشوی مهبلی، گزینش جنسیت با کمک روش اریکسون و روش ivf وpgd . در شیوه های ivf وpgd پزشکان از احتمال اوج سخن می گویند و گاهی اوقات این درست بودن به صددرصد می رسد در حالی که در شیوه های راحت تر از اطمینان ٧٠تا٨٠ درصد صحبت می شود.

درواقع در میان روش های تعیین جنسیت کم هزینه ترین روش تعیین جنسیت براساس روز تخمک گذاری است که با آزمایش خون می توان تا حدود ٨۵تا٩٠ درصد جنسیت جنین را از روی خون مادر تشخیص داد، آن هم در هفته هشتم و نهم بارداری که درحال حاضر بعضی از آزمایشگاه ها در پایتخت کشور عزیزمان ایران این کار را انجام می دهند. «هزینه آزمایش ها و سونوگرافی ها سنگین است و هر قشری از عهده آن بر نمی آید. الان برای یک عمل حدود ۶میلیون از من خواسته اند.» «محمد» به گفته خودش برای فرزند دار شدن کفش آهنی پوشیده: «هزینه ها بخش مهمی است و به هر سختی ای باشد تأمینش می کنم. راهی را شروع کرده ایم و تا آخرش باید برویم. نمی شود که وسط کار رهایش کرد.»

پسرهای مامانی، وارثان آینده

«سمیرا طاووسی» روانشناس است و در مورد تمایل خانواده ها برای داشتن پسر به «شهروند» می گوید: «بحث اجتماعی و تاریخی آن را که می دانیم. پسر نیروی کار بوده و به همین علت ترجیح بر این بوده که فرزند پسر باشد، ولی در جامعه کنونی اگر می بینیم با وجود نیروی کار هم زن و هم مرد، در بعضی فرهنگ ها ترجیح بر این است که فرزند پسر باشد، جهت این است که دختر چالش های مختص به خودش را دارد.

ما فرهنگی داریم که باید برای دختر جهیزیه جور باشد. اگر خدای ناکرده دختر پایش را کج بگذارد ننگش برای خانواده بسیار بیشتر از پسر است.» او ادامه می دهد: «البته این نگرش در میان قشر تحصیلکرده کمتر دیده می شود، هر چند که هنوز پدر و مادر همسر یا خود زن ها، خواهان نوه پسر هستند، یعنی همان نسل قدیمی تر خانواده . در اینکه چنین تمایلی وجود دارد شکی نیست.» او عنوان را از نظر روانشناختی هم بررسی می کند: «در بحث روانشناختی مسأله هم باید گفت که در فرهنگ ما این اصطلاح وجود دارد که پسرها مامانی تر هستند و واقعا هم همین طور است چون پسرها تا ۵سالگی تمایل به مادر دارند و پدر را رقیب خود می دانند، حتی بعد از گذشت این پروسه، پدر الگویش می شود ولی مادر همچنان علاقه اول اش باقی می ماند و پسرها حتی در سن اوج هم به مادر، وابستگی دارند، موضوعی که جهت مادران هم لذت بخش هست. این رویه از نظر روانشناسی نادرست و بسیار آسیب زننده، ولی جهت خانواده شیرین هست. درواقع همه این پرسشها باعث می شود تمایل به پسر داشتن وجود داشته باشد.»

البته همه آرزوی پسردارشدن ندارند؛ یکی هم مثل «زهره» و همسرش «محمد» که تنها آرزویشان فرزند داشتن هست، دیگر جنسیت فرقی نمی کند: «در دنیای امروز که دختران همپای پسران تحصیل می کنند و در تمام سطوح جامعه حضور دارند، دیگر جنسیت مفهوم قدیمی خود را از دست داده است.» زهره اینها را می گوید و جهت تأیید حرف هایش به «محمد» نگاه می کند. «هزینه آزمایش ها و سونوگرافی ها سنگین است و هر قشری از عهده آن بر نمی آید. الان برای یک عمل حدود ۶میلیون از من خواسته اند.» «محمد» به گفته خودش برای فرزند دار شدن کفش آهنی پوشیده: «هزینه ها بخش مهمی است و به هر سختی ای باشد تأمینش می کنم. راهی را شروع کرده ایم و تا آخرش باید برویم. نمی شود که وسط کار رهایش کرد.» مهری ولی عاشق دختر است.

زنی که در رشته پرستاری فارغ التحصیل شده است و جهت دختردار شدن، به یکی از مراکز تعیین جنسیت مراجعه کرده است: «من تک دختر خانواده هستم و برای همین دوست دارم دختر داشته باشم. همسرم هم ترجیح اش به داشتن دختر است.» «مژگان» و همسرش هم دختر دوست دارند و این اشتیاق در خانواده همسر هم دیده می شود: «هفت سالی می شود که ازدواج کرده ایم و دوست داریم دختر داشته باشیم. مادرشوهرم هفت پسر داشته و طعم دختر داشتن را نچشیده و نوه دختر برایش لذت بخش تر است.» طاووسی عنوان دیگری را مورد توجه قرار می دهد؛ این که بعضی زنان از زن بودنشان لذت نبرده اند و حالا نمی خواهند صاحب فرزند دختر شوند. به گفته این روانشناس، زن بودن یک جبر ژنتیکی نیست: «اگر زنی در محیطی رشد یافته باشد و به موجب آن نتوانسته باشد به خواسته هایش دست یابد، تنها به دلیل دختر بودن، لذتی از بلوغ نبرده باشد، هر لحظه در محدودیت باشد و … چنین زنی بی تردید هیچ گاه نمی خواهد صاحب دختر شود. خیلی از زن ها توجیه ارزش این است که «خودم زیاد بدبختی کشیده ام، ان شاءالله فرزند ام پسر باشه» بنابراین این نگاه در جامعه وجود دارد. ما در جامعه شاهد محدودیت هایی برای زنان هستیم و این در حالی است که در خانواده ها نیز محدودیت هایی به چشم می خورد. درواقع اینها تجربیاتی است که زیاد زنان داشته اند و ترجیح می دهند فرزندشان پسر باشد.» این روانشناس اعتقاد است که مسأله وارث هم به این تمایل دامن می زند: «متاسفانه باورهایی مانند هم خون مان هست، نسل مان از پسر ادامه پیدا می کند و… در فرهنگ ما وجود دارد و نمی شود آنها را کتمان کرد، البته قوانین کشور هم از این باورها حمایت می کند، اینکه نام فامیلی از پدر به فرزند می رسد، اینکه فرزند پسر فامیلی را به ارث می برد نه فرزند دختر و… همه اینها این باور را تقویت می کند.»

مادری که میل به داشتن فرزند پسر دارد

از زن بودن خود راضی نیست

ماجرای میل به به داشتن فرزند پسر در میان گروهی از خانواده ها، موضوعی است که «مینو مرتاضی لنگرودی» فعال حوزه زنان هم راجع به آن نظراتی دارد. او به «شهروند» می گوید: «تمایلات مربوط به جنس فرزند، تمایلاتی دستکاری شده است و معطوف به فرهنگ و میزان رضایتمندی زنان و مردان از جنسیت خویش است.

جنسیت محصول روابط جمعی و زندگی در اجتماع هست؛ نقش هایی که مرد و زن در جامعه ایفا می کنند، محصول جبری محیط زیست آنها نیست. جنسیت نوعی از درک احساسات جنسی است که به وسیله فرهنگ بر جنس نر و ماده سیطره می یابد و با سپردن نقش های خانوادگی اجتماعی به دختران و پسران خردسال، آنها را تبدیل به زنان و مردان فردای جامعه می کند.» مرتاضی ناامنی را دلیل موجهی برای تمایل به داشتن پسر می داند: «جنسیت بیش از جنس، هویت انسانی را تعیین کرده و شکل می دهد.

از این رو، میل به به داشتن فرزند پسر از سوی مادران، تمایلی برگرفته از ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه ای است که مادر قبلا در آن به سر می برده هست. هویت تصوری است که شخص از خود در ارتباط با دنیا بیرون از خود و دنیا اجتماعی دارد.» این فعال حوزه زنان بر این باور است که «بی تردید مادری که میل به داشتن فرزند پسر دارد، چه بسا از زن بودن خود راضی نیست و جنسیت خانمانه به او ارزش اجتماعی، منزلت، امنیت و قدرت مورد نیاز جهت بقا و ارتباط با دیگران را نمی دهد. از این رو، چون فرزند دختر را نشانه استمرار و زندگی ناایمن فاقد منزلت و قدرت مورد نیاز جهت ارتباط برابر انسانی و بقا در جامعه می بیند، تمایلی به ابقا و ترویج جنسیت خانمانه ندارد.» او اعتقاد است «در عین حال این جامعه است که تعیین می کند فرزند دختر یا پسر کنونی و زن و مرد فردا چه فوایدی جهت مادر می تواند داشته باشد. زن با زاییدن پسر مصایب تحمیلی مرسوم در هستی خانمانه را جبران می کند. زنانی که تمایلات افراطی به داشتن فرزند پسر دارند درواقع با پسرزایی تصور می کنند صاحب قدرت و منزلت می شوند و احساس کمال یافتگی می کنند.»

این فعال حوزه زنان می گوید: «مفاهیم آسیب پذیر و شکننده همچون عاطفه، علاقه و احساسات در جنسیت خانمانه لانه کرده هست. از این رو، با وجود تغییرات فرهنگی و عبور از جامعه سنتی به جامعه مدرن، هنوز ماهیت و اساس این مفاهیم نزد انسان ها فراجنسیتی نشده هست. تا زمانی که فرهنگ جوامع در مسیر تفکیک های جنسیتی زن و مرد و تحکیم نابرابری ها حرکت می کند و توجهی به مدیریت عدالت و پایبندی به ادبیات و نگرش انسانی فراجنسیتی نداشته باشد، میل به پسردار شدن جهت سهیم شدن در قدرت مردان و تبدیل شدن به سوژه مادر، به قوت خود باقی و برقرار خواهد ماند.»

او حرف هایش را با مطرح کردن این پرسش ادامه داد: «آیا می توان گفت محرومیت ها و محدودیت زنان آنها را وامی دارد تا در آینده فرزند پسر را به دختر ترجیح دهند؟ با مراجعه به آمار سقط جنین دختر در جوامع، آشکارا درمی یابیم که در جوامع فقیر و عقب نگه داشته شده، والدین به واسطه دوری از مصایبی که بر دختران فقط به واسطه دختر بودن در جامعه وارد می شود، ترجیح می دهند دختردار نشوند. کشتار دختران و به نوعی زنده به گور کردن آنها، امروزه به شکل سقط جنین دختر هنوز صورت می گیرد. به نظر می رسد آشنایی روابط اجتماعی و فرهنگ جامعه ای که والدین در آن زندگی می کنند در ترجیح دخترزایی یا رد و انکار آن نقش موثر و معناداری دارد.»

لیلا مهداد/شهروند

واژه های کلیدی: فرزند | فرهنگ | دختران | فرزندان | خانواده | تعیین جنسیت | اخبار اجتماعی