همه چیز راجع به «هجوم» ساخته تازه شهرام مکری

عبارات مهم : سینما

«هجوم» شاید نخستین تلاش شهرام مکری جهت ساختن یک فیلم بلند باشد؛ آن هم در سومین ساخته بلند سینمایی اش و بعد از دو تجربه پیشین که اولی، «اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر» (۱۳۸۶) بخت بلندی نداشت ولی دومی،«ماهی و گربه» (۱۳۹۲) در عوض به مثابه یک تجربه نو در سینمای کشور عزیزمان ایران قضاوت شد. ولی «هجوم»، بروزترین فیلم این فیلم ساز بعد از جا ماندن از جشنواره سی و پنجم فیلم فجر که علی رغم «ماهی و گربه» در سکوت و آرامش روی پرده های گروه هنر و تجربه رفت، در کارنامه کاری فیلمسازش یک تجربه کاملا تازه به حساب می آید. شاید از یک منظر یک عقب نشینی به نسبت آنچه پیش تر از مکری انتظار می رفت باشد، ولی از سوی دیگر تلاشی تازه جهت برون رفت از دایره محدودی است که مکری خود را در آن گرفتار کرده است.

فیلمساز در گفتگو با گلاویژ نادری در هفته نامه صدا می گوید: «… اگر در «ماهی و گربه» فیلم به واسطه داستانک های کوچکی که به هم پاس داده می شد جلو می رفت و هرکدام به شکل مجزا قابل دیدن یا تعریف کردن بود، می خواستم ببینم آیا حال می توانم داستانی تعریف کنم که همزمان هم شکست خط زمانی و چرخش های زمانی شبیه «ماهی و گربه» داشته باشد و هم یک قصه واحد که رو به جلو برود و گسترش پیدا کند».

همه چیز راجع به «هجوم» ساخته تازه شهرام مکری

اگر وجود خط روایی مرکزی یا آنچه مکری «قصه واحد که رو به جلو می رود» می نامد را تعریفی جهت فیلم بلند داستانی بدانیم و آن را در برابر داستانک های «ماهی و گربه» بگذاریم، می توان به سراغ جمله اول این نوشته رفت و «هجوم» را نخستین تلاش کارگردانش جهت عبور از روایت های خرد فیلم کوتاه و تجربه یک قصه مرکزی دانست که قرار است به مدد داستان های کوچک تر فرعی و یا نشانه ها و مشابهت ها معنی شود. این عنوان در کنار ساختار محبوب مکری مبتنی بر یک نمای طولانی اهمیت دارد. به واقع جهت فیلمسازی که پیش تر و در وقت نمایش «ماهی و گربه» نقطه عزیمتش را فرم معرفی می کرد، هم می تواند یک گام به عقب باشد و هم اتفاقا کوششی تازه جهت کشف رمز و راز ساختار مورد علاقه اش.

پس اگر در «ماهی و گربه» ساختار بصری فیلم به آن آب گیر و مناظر اطرافش وابسته بود، این بار فیلمساز با از بین بردن کامل بعد زمینه تمرکز بصری نمای بلندش را بر قصه مهم گذاشته و نقش عمق میدان و در کنار آن قصه ها، حکایت ها و مشابهت ها و نشانه های فرعی را به حداقل رسانده.

«هجوم» شاید نخستین تلاش شهرام مکری جهت ساختن یک فیلم بلند باشد؛ آن هم در سومین ساخته بلند سینمایی اش و بعد از دو تجربه پیشین که اولی، «اشکان، انگشتر متبرک و چند

اما از سوی دیگر مکان کنونی در «هجوم» در نسبت با «ماهی و گربه» تغییری در ذائقه و مفهوم بنیادین مکری را نمایش می دهد؛ آن آب گیر فیلم «ماهی و گربه» جدا از منطق روایی اش، هم از یک سو فضایی بکر و به دور از تمدن را تصویر می کرد که فضای مورد نیاز جهت فیلم ترسناک را می ساخت ولی از سوی دیگر بر مفهومی اشاره می کرد که در «هجوم» به شکلی پررنگ تر به نمایش درآمده.

در هر دو فیلم (و درست برخلاف) «اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر»، فضای پرت محل فیلمبرداری بیش از هر چیز بیننده را از مکان های آشنا دور می کند. علاوه بر اینها اشارات پراکنده مکری به جادو یا امر فراطبیعی در تلاش جهت ساختن دنیایی مستقل و جدا از دنیای آشنای ماست؛ دنیایی که بیش از پیش آدم های مکری را به جمعی ناآشنا یا جداافتاده (Outsider) تبدیل می کند (همان مفهومی که کم و بیش باعث جنجال هایی حول فیلم و بیرون ماندن آن از جشنواره فجر سی و پنجم شد).

این جمع جداافتاده در «هجوم» با طراحی لباس هم بیش تر مورد تاکید قرار می گیرند (نوعی طراحی که گویا ملهم از فرهنگ پانک است). کوششی که البته در فیلم چندان عیان نمی شود و در آخر هم با گره های کور فراوان در شناسایی آدم ها بیننده را رها می کند. با این حال به نظر می رسد که این بار قرار است دوقلوها یا تقارن های دو تایی آدم ها واجد معنی و مفهومی باشند (اتفاقی که در فیلم های قبلی مکری صرفا یک تکنیک فنی بودند).

اما مکری هم چنان در بند صناعت سینماست و به مانند همه همگنانش که درگیر صناعت و کشف رموز فن فیلمسازی هستند در بنا کردن بعد زمینه های روایی، مضمونی و مفهومی سینما ضعف دارد، ضعفی که پیش تر در «اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر» و «ماهی و گربه» خود را شدیدا نشان می داد.

همه چیز راجع به «هجوم» ساخته تازه شهرام مکری

اینجا هر چند هم چنان موضع فیلمساز در قبل صناعت فیلم و بعد زمینه روایی مشخص نیست، ولی شاید ساختار تازه و تلاش جهت تن دادن به قواعد فیلم بلند تا حدی در مشخص شدن مواضع فیلمساز و دنیا بینی اش یاری کند (جهان بینی تمامی چیزی است که فیلم های مکری فاقدش بوده). مکری بیش از پیش نشان می دهد که هم چنان در جست وجو مرزی مابین صناعت و روایت، مفهوم و فرم هست؛ جایی که خود ابزار سینما به مدد نیرویش جهت از بین بردن تکه های واقعیت به ابزاری خارق العاده جهت بیان تبدیل می شود.

و در نهایت شاید بتوان «هجوم» را فقط از یک جنبه جهت مکری گامی به جلو نامید؛ او در «هجوم» کم کم به قدرت سینما در از بین بردن کردن بخشی از واقعیت و امکانش جهت نمایش گزیده ای از امر واقعی پی می برد. همان حربه ای که در سال های گذشته نیروی روایی سینمای فرهادی بر اساسش بنا شده است است و حالا دارد به ابزار مکری جهت آزمودن سینما تبدیل می شود.

«هجوم» شاید نخستین تلاش شهرام مکری جهت ساختن یک فیلم بلند باشد؛ آن هم در سومین ساخته بلند سینمایی اش و بعد از دو تجربه پیشین که اولی، «اشکان، انگشتر متبرک و چند

روزنامه وقایع اتفاقیه

واژه های کلیدی: سینما | نمایش | داستان | داستان | سینمای | فیلمساز | داستانک | سینمایی | هنر و تجربه