منیژه حکمت از فیلم بزرگراه قدیم می گوید

عبارات مهم : خشونت

سال ها می شد که خبری از منیژه حکمت پشت دوربین البته به عنوان کارگردان نبود. فیلمسازی که یک زمانی با نخستین فیلمش، زندان زنان، تمام توجهات را به خود جلب کرده؛ جوایز سینمایی را درو و در یکی از بزنگاه های تاریخی کشور وظیفه اجتماعی – سیاسی هنر را با همان نخستین فیلمش ایفا کرده بود؛ سال ها بود که فقط به عنوان تهیه کننده در سینما حضور داشت و البته در این حیطه نیز بسان هر لحظه کارنامه اش موفق بود و با فیلم هایی مثل شهر موش ها و… در صدر آمارهای فروش قرار می گرفت.

منیژه حکمت ولی امسال بالاخره بعد از فیلم ناموفق سه زن با فیلم جدیدی به عنوان کارگردان پا به جشنواره گذاشت؛ بزرگراه قدیم. فیلمی با یک عنوان ملتهب که خیلی ها امید داشتند بتواند یک بار دیگر خاطره زندان زنان را زنده کند؛ اما….

منیژه حکمت از فیلم بزرگراه قدیم می‌گوید

جاده قدیم راجع به زنی است که در آستانه سال نو مورد تعرض قرار می گیرد و حالا باید با زخم های این اتفاق روح تراش کنار آید؛ با دردها و تنهایی ها و البته روابطی که بعد از چنین آواری که بر سر می آید، انگار دیگر همان روابط نیستند که بودند و آدم های اطراف شخص آسیب دیده نیز هم. منیژه حکمت در بزرگراه قدیم می خواهد نقبی بزند به جامعه امروز؛ اما….

با این که بزرگراه قدیم در سینماهای مردمی جشنواره با استقبال نسبی مواجه شده است است ولی متاسفانه وضع و حال سالن رسانه ها در وقت نمایش این فیلم چندان رو به راه نبود؛ با این که علی رغم حس عمومی سالن، اما، تصویر العمل هایی رسانه ها راجع به این فیلم به این یک دستی نیز نبود و می شود گفت بزرگراه قدیم که در روزهای ابتدایی جشنواره اکران شد، تصویر العمل هایی متفاوتی را به دنبال داشته که این فیلم و تصویر العمل هایی پیامد نمایش اش را در گفت وگو با منیژه حکمت مروری دوباره داریم.

خانم حکمت می شود بگویید که آیا بعد از این همه سال بزرگراه قدیم؟ اصلا این فیلم از کجا شروع شد؟
ببینید این هم مثل هر فیلم دیگری که روند طبیعی زایش را پی گرفته باشد، یک لحظه مشخص شکل گیری ندارد و می توان گفت که رخدادها و پرسشها شخصی و اجتماعی هر فردی هنگامی که در ذهن او ته نشین می شود، درنهایت به ایده ها و عقیده هایی می رسند که می شوند یک فیلمنامه، یک رمان، یک داستان، فیلم، تئاتر یا حتی یک قطعه موسیقی. راجع به بزرگراه قدیم نیز باید بگویم که ایده اولیه این فیلم تقریبا از ١٠ سال پیش در ذهن من بود. حتی در همان ١٠ سال پیش یک طرح ابتدایی نیز نوشته بودم و همان روزها می خواستم فیلمی راجع به خشونت های جامعه و به خصوص مسأله تجاوز که شاید در این بین یکی از خشن ترین رفتارهاست، بسازم.

دلیل خاصی داشت که این عنوان تا این حد برایتان مهم بود؟ این را از این جهت می پرسم که ١٠ سال پیش شاید این عنوان در این سینما هنوز تابو بود.
بله؛ ولی به هر حال باید از جایی شروع می شد دیگر؛ خصوصا که به این باور رسیده بودم که جامعه به سمتی حرکت می کند که ما شاهد رفتارهای بشدت خشن در آن هستیم. الان هم البته این وضع و حال حاکم است و همه چیز را نباید منحصر کرد به آن ١٠سال پیش که گفتم. هنگامی که جامعه به این درجه از خشونت می رسد، این خشونت بعضا از درون پستوهای منزل ها به سطح جامعه می آید.

سال ها می شد که خبری از منیژه حکمت پشت دوربین البته به عنوان کارگردان نبود. فیلمسازی که یک زمانی با نخستین فیلمش، زندان زنان، تمام توجهات را به خود جلب کرده؛

فیلمنامه را براساس پژوهش های اجتماعی پیش می بردید؟
پژوهش که زیاد داشتیم؛ ولی از آن مهمتر افزوده شدن دانسته ها در روند این تحقیقات بود. درواقع در روند تحقیقات اجتماعی به این مسأله پی بردم که متاسفانه وضع بسیار خراب تر از آن چیزی است که من تصور می کردم. با این نگاه و این دستاوردها بود که شروع کردم به نوشتن فیلمنامه ای که نشانه اولش نشان دادن واکنش‌ها خشونت آمیز در جامعه و خانواده بود. آن روزها تصمیم داشتم فیلمی بسازم که شبیه آینه باشد تا ما بتوانیم واکنش‌ها خودمان را در آن بررسی کنیم؛ ولی هر چه گذشت دیدم ماجرا ابعاد دیگری نیز دارد و اینها حتی ترسناک تر هم هستند. در تحقیقاتی که جهت نگارش فیلمنامه داشتم هر چه جلو رفتم، کم کم متوجه شدم آنچه که دردناک تر از تجاوز هست، مورد قضاوت قرارگرفتن فردی است که این اتفاق جهت او رخ می دهد؛ یعنی شخص آسیب دیده هم از طرف متجاوز آسیب می بیند و هم از سوی دیگران و حتی نزدیکانی که به طرزی بی رحمانه او را مورد قضاوت قرار می دهند.

وقتی ماجرایی چون تجاوز پیش می آید، خواه ناخواه فیلم به سمت حال و هوایی خانمانه میل می کند. درست است که این عنوان می تواند قربانیانی از هر دو جنس داشته باشد، ولی به هر حال در فیلم شما این زن است که چنین آزاری می بیند و همین هم فیلم شما را حال و هوایی خانمانه داده هست. می شود بگویید علت اصرار و تأکید شما جهت ساخت فیلم های خانمانه چیست؟
ما در این کشور هشتاد میلیون نفری چهل میلیون انسان داریم که جنسیت ارزش زن است و من به عنوان سینماگر که امکان و تریبونی دارم، بیان مطالبات و مشکلات آنان را وظیفه خود می دانم. هنگامی که این توصیه بدیهی که نیمی از کشور عزیزمان ایران و البته هر جای دیگر دنیا را زنان تشکیل می دهند، تبدیل به یک باور عمومی شود، آن وقت است که دیگر چنین پرسش هایی پیش نمی آید. سال هاست زنان جامعه کشور عزیزمان ایران در بیان و مطالبه حقوق خود مسئله دارند و من به عنوان سینماگر آیا می توانم در این شرایط وظیفه ای به غیراز بیان این معضلات جهت خودم تعریف کنم؟

سینمای کشور عزیزمان ایران همواره در نشان دادن چنین مشکلاتی رو به طبقه پایین فرهنگی و یا خانواده های سنتی می پردازد که در مورد آنها موضوعی مانند پنهان کردن اصل مسأله به وسیله زن طبیعی به نظر می رسد؛ ولی در بزرگراه قدیم یک زن مدرن و باسواد را داریم که می خواهد قضیه تجاوز را با سکوت برگزار کند و از این ماجرا بگذرد و کش ندهد.
خب این چیزها به طبقه اجتماعی یا جایگاه فرهنگی آدم ها چندان ربطی ندارد. پنهانکاری ریشه در فرهنگ ما دارد و نمی شود آن را مرتبط با سنتی یا مدرن بودن خانواده ها دانست. از این رو که تم مهم فیلم بزرگراه قدیم را خودم پنهانکاری و مورد قضاوت قرار گرفتن می دانم؛ بنابراین ناچار از اتخاذ این روش بوده ام و البته در تحقیقات پردامنه مان نیز به این نتیجه رسیده بودیم.

به چه نتیجه ای؟ اصلا آیا در موارد مشابه این کتمان و نادیده گرفتن پیش می آید؟
احترام قایل نبودن به حریم شخصی انسان ها و زیر فشار قراردادن ارزش جهت اتخاذ تصمیماتی که ما دوست داریم، خشونت پنهانی است که روح و روان افراد را به هم می ریزد. در مورد خشونت های آشکار چون تجاوز و تعرض و موارد مشابه دیگر نیز فرد مورد تعرض قرار گرفته بنا به دلایل متفاوت همچون حفظ موقعیت شغلی، حفظ خانواده یا پرسشها دیگر شکایت نمی کند. چنین رفتاری هنگامی که نهادینه می شود، باعث می شود فرد در برابر تعرضات بزرگتر هم سکوت کند. من به این علت بود که تلاش کردم در بزرگراه قدیم به این معضل بپردازم.

گفتید جهت نوشتن فیلمنامه بزرگراه قدیم تحقیقات پردامنه ای کرده اید؛ می شود کمی راجع به این روند توضیح دهید؟
هفت هشت سال پیش بود که تحقیقات روی ساخت این فیلم را شروع کردم ؛ البته نه این که تمام این هفت هشت سال را در حال تحقیق راجع به این فیلم بوده باشیم، نه؛ به صورت مقطعی در این مدت درگیر این کار بودیم، به خصوص که عنوان فیلمنامه نیاز به تحقیقات دقیقی داشت . تحقیقات میدانی جهت نگارش فیلمنامه بسیار سخت بود که البته در کنار تیمی از نویسندگان انجام پذیرفت . آقای مصطفی خرقه پوش، پوریا عالمی، نسیم خوراشایی زاده، شادمهر راستین و دوستان دیگری که می ترسم نام ارزش را از قلم بیندازم، در این راه کنارم بودند که خوشبختانه در کنار هم فیلمنامه خوبی نوشتیم .

منیژه حکمت از فیلم بزرگراه قدیم می‌گوید

روزنامه شهروند

واژه های کلیدی: خشونت | تحقیقات | بزرگراه | فیلمنامه | اخبار فرهنگی و هنری