رئیس شرکت هواشناسی: بارورسازی ابرها بحران آب کشور را حل نمی کند

عبارات مهم : خشکسالی

به گزارش ایسنا، باروری ابرها (cloud seeding) نوعی واکنش‌ها هوشمندانه با ابر در جهت زیاد کردن بارش است که معمولا از طریق پاشیدن یدور نقره (silver iodide) به داخل ابر و به منظور زیاد کردن تعداد هسته های میعان یا تراکم (condensation nuclei) ابر انجام می شود.

پاشیدن یخ خشک به داخل ابر نیز روش دیگری است که جهت بارورسازی ابر انجام می شود. در این روش، یخ به علت دمای بسیار پایین شروع به تبخیر می کند و این تبخیر همزمان باعث سردتر شدن و اشباع بسته هوا و رشد بلورهای یخ داخل ابر می شود. شیوه سوم جهت جنبش ابرها، تقویت حرکت های صعودی داخل ابر به شکل مصنوعی هست. فرآیند ایجاد بارش به چند عامل مانند رطوبت کافی، حرکت های صعودی، وجود قطرک های باران یا کریستال های یخ و توزیع و اندازه مناسب آن ها در داخل ابر، وجود هسته های میعان و در نهایت فرآیند چگالش بستگی دارد که در صورت وجود همه این مولفه ها در ابر، بارش صورت می گیرد.

بارورسازی ابرها بحران آب کشور را حل نمی‌کند / رئیس شرکت هواشناسی

پیشینه بارورسازی یا جنبش ابرها جهت تولید باران مصنوعی در دنیا به ۷۰ سال پیش و در کشور ما به ۴۰ سال پیش بر می گردد که در تمام این سال ها، استان یزد به عنوان یکی از مهم ترین مناطق جهت انجام باروری ابرها گزینش شده است است.

گرچه بارورسازی ابرها پیش از این نیز مورد توجه رسانه ها قرار گرفته ولی چون تمرکز اخیر وزارت نیرو بر اجرای طرح بارورسازی ابرها در مناطق مرکزی کشور هست. بار دیگر مورد نیاز است تاثیر بارورسازی ابرها در زیاد کردن میزان بارش و جبران کم بارشی و خشکسالی مورد بررسی قرار گیرد. به همین منظور ایسنا طی گفت وگویی مشروح با مدیر شرکت هواشناسی کشور به ابهامات علمی راجع به این طرح پرداخته است.

رئیس شرکت هواشناسی کشور با تاکید بر اینکه بارورسازی ابرها تاثیر آشکاری بر جبران کم‌بارشی و خشکسالی کشور ندارد، موضع این شرکت را در مورد باروری ابرها اعلام کرد و

داود پرهیزکار- معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیر شرکت هواشناسی کشور- اعتقاد است بارورسازی ابرها تاثیر آشکاری بر جبران کم بارشی و خشکسالی کشور ندارد.

وی همچنین با تاکید بر اینکه رادارهای شناسایی اوضاع خردفیزیک ابر در کشور ما وجود ندارد، نسبت به تاثیر منفی باروی ابرها هشدار می دهد و می گوید: اگر بدون آشنایی دقیق ابر نسبت به بارورسازی اقدام و به اشتباه هسته­ های تراکم زیادتر از نیاز وارد ابر کنیم؛ نه تنها در زیاد کردن بارش موفق عمل نکرده ایم بلکه حتی ممکن است با این عمل باعث کم کردن مقدار طبیعی بارش ابر شویم.

مشروح گفت وگوی ایسنا با مدیر شرکت هواشناسی کشور در این زمینه به شرح زیر است:

بارورسازی ابرها بحران آب کشور را حل نمی‌کند / رئیس شرکت هواشناسی

**به عنوان نخستین سئوال از شما می خواهم که با توجه به تخصصتان در حوزه هواشناسی و بر اساس نتیجه های تحقیقات و برآوردهای شرکت هواشناسی، ارزیابی خود را راجع به میزان موفقیت طرح باروری ابرها اعلام کنید.

سازمان هواشناسی قطعا به شکلی که وزارت نیرو به بارورسازی ابرها اعتقاد دارد به این کار اعتقاد نیست و این شرکت بارها نظرات خود را در این مورد اعلام کرده است و تاکید دارد که بارورسازی ابرها نیاز شدیدی به مطالعات دقیق میکروفیزیک ابر دارد. واقعیت این است که جهت انجام بارورسازی ابر باید رادارهای خاص ای جهت شناسایی مشخصات و واکنش‌ها ابر در کشور داشته باشیم که در حال حاضر از چنین رادارهایی برخوردار نیستیم.

رئیس شرکت هواشناسی کشور با تاکید بر اینکه بارورسازی ابرها تاثیر آشکاری بر جبران کم‌بارشی و خشکسالی کشور ندارد، موضع این شرکت را در مورد باروری ابرها اعلام کرد و

**به علت ارتباط تنگاتنگ طرح بارورسازی ابرها با پرسشها هوا آیا شرکت هواشناسی در اجرای این طرح با وزارت نیرو همکاری دارد؟

سازمان هواشناسی ۲۰ سال پیش که اجرای مجدد این طرح در کشور عزیزمان ایران شروع شد؛ همکاری نزدیک تری با وزارت نیرو در این زمینه داشت ولی چون هیچ یک از بررسی­ های شرکت هواشناسی موید موفقیت طرح بارورسازی در جبران کم بارشی و خشکسالی حتی در یک منطقه محدود نبود؛ به همین علت سال هاست که دیگر شرکت هواشناسی در این طرح دخالتی ندارد البته هواشناسی اطلاعات هوا مورد نیاز را در اختیار وزارت نیرو قرار می دهد و این وزارتخانه خود به تنهایی این پروژه ها را دنبال می کند. شرکت هواشناسی با قاطعیت می گوید که باروری ابرها مسئله بحران آب کشور را حل نمی کند.

بارورسازی ابرها بحران آب کشور را حل نمی‌کند / رئیس شرکت هواشناسی

**پس با باروری ابرها موافق نیستید؟

مسلما با دیدگاهی که در کشور ما در مورد بارورسازی ابرها وجود دارد و معمولا پاشیدن یدور نقره در ابر، ملاک قرار می گیرد؛ موافق نیستم. واقعیت این است که هنگامی که دنبال پاشیدن یدور نقره به داخل ابر هستیم؛ در حقیقت این اطمینان را می دهیم که سایر مولفه­ های مورد نیاز مثل رطوبت و جریان صعودی جهت شکل گیری بارش وجود دارد و تنها تلاش داریم با پاشیدن یدور نقره تعداد هسته های میعان داخل ابر را اوج ببریم ولی باید بدانیم که تشخیص کم بودن تعداد هسته های میعان در ابر، نیاز به مطالعات راداری دارد تا اوضاع خردفیزیک ابر آشکار شود.طبیعی است که اگر بدون داشتن این اطلاعات، بارورسازی ابرها را انجام دهیم؛ در حقیقت چشم بسته عمل کرده و وارد یک فضای تاریک شده­ ایم و طبیعتا ریسک این عمل بسیار بالاست.

**منظورتان از واکنش‌ها ابر یا آشنایی میکروفیزیک ابر چیست؟

جهت روشن شدن اهمیت اطلاعات راداری و پیچیده بودن واکنش‌ها ابر نظر شما را به یک مثال راحت جلب می کنم. در نظر بگیرید اگر داخل یک ابر ۱۰۰ قطره آب (قطرک) وجود داشته باشد و قرار باشد این قطرک ها را به باران تبدیل کنیم باید هر ۱۰ قطرک به کمک یک هسته تراکم، در کنار هم قرار بگیرند و به حد کافی سنگین شوند تا بتوانند به شکل باران از ابر خارج شوند بنابراین جهت ۱۰۰ قطرک به ۱۰ هسته تراکم نیاز داریم و اگر در ابری که ۱۰۰ قطره آب وجود دارد به جای ۱۰ هسته تراکم پنج هسته تراکم وجود داشته باشد؛ نیاز است پنج هسته تراکم دیگر به این ابر اضافه کنیم تا بقیه قطرک ها هم به شکل باران پایین بیایند.

حالت دیگر این است که در یک ابر با ۱۰۰ قطرک، به جای ۱۰ هسته تراکم، ۲۰ هسته وجود داشته باشد که در این شرایط سهم هر هسته پنج قطرک است که به خود جذب می کند ولی چون این هسته ها به حد کافی سنگین نمی شوند؛ نمی توانند از ابر خارج شوند. این اوضاع در صورتی پیش می آید که بیش از حد نیاز ابر، هسته تراکم به آن تزریق کنیم که این اوضاع خطرناک است.

اگر در نتیجه مطالعات میکروفیزیک ابر محرز شود که ابر نیاز به هسته های تراکم ندارد ولی باز هم یدور نقره به ابر تزریق شود؛ در حقیقت جهت فعالیت همان ۱۰ هسته تراکم موجود در ابر که می توانستند با جذب قطرک ها منجر به بارش شوند؛ مزاحمت ایجاد کرده ایم و مانع فعالیت همان هسته های تراکم موجود در ابر شده است ایم. در این صورت این هسته ها، داخل ابر شناور می مانند و از روی کشور عزیزمان ایران خارج می شوند.

همین مثال راحت نشان می دهد که بارورسازی ابر اصلا کار راحت ای نیست بلکه بالعکس حساسیت کار بسیار بالاست و اصلا نمی توان ادعا کرد تنها با پاشیدن یدور نقره می توان ابرها را بارور کرد بلکه قطعا باید اطلاعات خردفیزیکی ابر در اختیار باشد و به عبارت راحت تر نسبت به واکنش‌ها ابر آگاه کافی وجود داشته باشد. بنابراین باروری ابرها باید بسیار حساب شده است و با اطلاع دقیق از واکنش‌ها ابر صورت گیرد. در غیر این صورت نه تنها بارش زیاد کردن نمی یابد بلکه حتی همان بارشی که قرار بود به شکل طبیعی داشته باشیم، از کشور خارج می شود.

**آقای دکتر لطفا در مورد تجربه های جهانی در زمینه باروری ابرها نیز توضیح دهید؟ نظر کشورهای پیشرفته و پیشتاز نسبت به اثربخشی این روش در ایجاد ترسالی چیست؟

طی ۷۰ سالی که از عمر بارورسازی ابرها در دنیا می گذرد، کشورهای بسیار زیادی به این حوزه ورود کرده اند و تلاش داشتند به روش های مختلف، مقدار بارش را در مناطق خود اوج ببرند. نتیجه های همه این تلاش ها منجر به انتشار مقالات متعدد در مجلات علمی دنیا شد و جالب اینکه در میان این مقالات متعدد، حتی یک مقاله یافت نمی شود که ادعا کند از طریق بارورسازی ابرها، مسئله کم آبی حتی در یک منطقه کوچک و در یک بازه زمانی کوتاه حل شده است هست. جالب اینکه در بسیاری از این مقالات به خاص مقالاتی که اخیرا انتشار یافته به این نتیجه رسیده اند که باروری ابرها راه حل برطرف مسئله خشکسالی و کم آبی نیست بنابراین کشورهایی که در دنیا صاحب تکنولوژی بارورسازی ابرها هستند این شیوه را رها کرده و سراغ مدیریت منابع آب رفته­ اند. مثل آمریکا؛ کشوری که هم تکنولوژی انجام این طرح را دارد و هم به خشکسالی مبتلا است ولی این روش را کنار گذاشته است بنابراین راه حل برطرف کردن خشکسالی، بارورسازی ابرها نیست.

**اشاره کردید که در کشور عزیزمان ایران سابقه انجام بارورسازی ابرها به ۲۰ سال پیش و حتی به قبل از انقلاب برمی گردد. این کار چه نتایجی داشت؟ آیا این طرح می تواند مسئله خشکسالی را در کشور ما حل کند؟

بله، در کشور عزیزمان ایران هم ۲۰ سال است که وزارت نیرو این کار را انجام می دهد و در تمام این مدت این شیوه را در مناطق خشک و کم بارش از جمله یزد انجام داده است ولی پرسش مهم این است در استانی مثل یزد که سابقه بارورسازی ابرها به ۲۰ سال پیش بر می گردد آیا مسئله خشکسالی و کم آبی حل شده است است؟ یا آب مورد نیاز آن از جاهای دیگر تامین می شود؟اگر مسئله خشکسالی یزد بعد از ۲۰ سال بارورسازی ابرها در این استان حل شده است باشد؛ دیگر نباید به دنبال انتقال آب از جاهای دیگر به این منطقه باشیم. اینها سئوالاتی است که وزارت نیرو باید نسبت به آنها پاسخگو باشد.

واضح است که ما در سال های گذشته به همان نتایجی رسیدیم که کشورهای دیگر بدان رسیدند. برایمان محرز شد که باروری ابرها راه حل برطرف کردن مسئله خشکسالی کشور نیست و از این طریق نمی توانیم مسئله کم آبی کشور را کمرنگ کنیم.

**آقای دکتر پرهیزکار آیا جهت بارورسازی ابرها به شرایط هوا و اقلیم خاصی نیاز داریم؟

بله. طبیعتا و در هر اقلیمی از جمله اقلیم خشک نمی توان کار باروری ابر را انجام داد. جهت روشن شدن این مسئله باید بدانیم که ابرها به دو دسته کلی تقسیم می شوند. یک دسته ابرهای جبهه ای که با سامانه های بارشی وارد کشور می شوند و معمولا مولفه های مورد نیاز جهت شکل گیری بارش را در خود دارند و نیازی به جنبش مصنوعی ندارند. دسته دوم ابرهایی که بحث باروری روی آنها مطرح هست؛ ابرهای منفرد هستند. این ابرها در مناطق کوهستانی جهت یک مقطع کوتاه بویژه در بعد از ظهرها شکل می گیرند که عمل باروری روی این ابرها زیاد جواب می دهد. باید دقت کنیم که ابرهای منفرد در یک منطقه کوچک و در یک بازه زمانی کوتاه شکل می گیرند بنابراین یک وقت کوتاه جهت باروری این ابرهای منفرد وجود دارد.

**اشاره کردید که ابرهای منفرد در مناطق کوهستانی شکل می گیرند بعد چطور قرار است باروری ابرها در مناطق مرکزی کشور انجام شود؟

همین عنوان چالش مهمی است چون در مناطق مرکزی کشور عزیزمان ایران سطح مناطق کوهستانی بسیار محدود و زیاد به حالت دشت هستند و ابرهای منفرد کمتر تشکیل می شوند بنابراین در این مناطق، باروری ابرهای منفرد خیلی معنادار نیست و اگر قرار باشد ابرهای جبهه ای را در این منطقه بارور کنیم؛ این کار هم بی معناست چون در ابرهای جبهه ای جریانات صعودی و رطوبت به حدی است که نیازی به بارورسازی و جنبش ندارد.

در این میان یکی از پرسشها مهم که باید به آن توجه کنیم این است که جو کشور عزیزمان ایران و خاورمیانه پر از هسته های میعان است و ذرات گرد و خاک خود هسته های تراکمی هستند که باعث جنبش ابرها می شوند، بنابراین اگر با وجود تعداد بالای هسته میعان، بخواهیم با پاشیدن یدور نقره هسته های تراکم دیگری در ابرها ایجاد کنیم؛ باعث کم کردن توان بارشی ابر می شویم و در نتیجه تحت این شرایط خروجی ابر منفی خواهد بود.

**در صورت موفقیت در باورسازی ابرها، این طرح تا چه حد بر زیاد کردن بارش تاثیرگذار خواهد بود؟ یا اگر بخواهم روشن تر بپرسم باید بگویم چه مقدار آب در این ابرهای منفرد وجود دارد که بخواهیم آنها را بارور کنیم؟

این ابرها آب قابل توجهی ندارند که بخواهیم با کار بارورسازی، آن ها را مجبور به بارش کنیم بنابراین آب استحصال شده است از این ابرها بسیار محدود است و اصلا چشمگیر نیست و اگر این ابرها را بارور کنیم چیزی تحت عنوان آب قابل استحصال دست ما را نخواهد گرفت. مخصوصا در مناطقی مثل خاورمیانه که خشک و نیمه خشک هستند. به عبارت روشن تر در نتیجه باروری ابرها ۵ تا ۱۵ درصد آبی که در ابر منفرد وجود دارد قابل استحصال خواهد بود. ضمن اینکه تعداد ابرهای منفرد نیز بسیار کم است و بارش از ابرهای منفرد حتی در صورت بارورسازی نسبت به ابرهای جبهه ای که در سیستم های هوا شکل می گیرند؛ بسیار ناچیز است.

**علاوه بر ریسک های موجود در اجرای طرح بارورسازی ابرها، آیا این طرح اثر مخرب زیست محیطی دارد؟

اگر از روش یدور نقره جهت باروری استفاده کنیم، در بلند مدت می تواند خطراتی را جهت آب و خاک داشته باشد، چون این ماده سمی است و از طریق آب و خاک وارد دریا و دریاچه ها می شود و در نهایت حتی به موجودات دریایی آسیب می رساند.

**از هزینه های مربوط به عملیات باروری ابرها اطلاع دارید؟

من در جریان دقیق اعتبار مورد نیاز جهت انجام باروری ابرها نیستم ولی می دانم که مبالغ بسیار سنگینی نیاز است تا چنین کاری انجام شود. معمولا در تمام دنیا در مقالات اشاره می شود که این پروژه بسیار پر هزینه است و حتی در صورت توفیق این طرح، با توجه به میزان اثرگذاری آن صرفه اقتصادی ندارد و زیاد مقالات علمی چاپ شده است در دنیا این عنوان را تایید می کند.

**آقای دکتر پرهیزکار شما مدیر شرکت هواشناسی کشور هستید و لابد بیش از هر کسی نسبت به اوضاع کم آبی و خشکسالی کشورمان مطلعید و اگر از نظر شما باروری ابرها راه چاره جهت بحران کم آبی نیست چه راهکاری را جهت مقابله با این معضل پیشنهاد می کنید؟

راهکار اول این است که نباید با اقلیم کشور عزیزمان ایران بجنگیم بلکه باید آن را بشناسیم و با آن سازگاری کنیم. پیگیری طرح هایی مثل بارورسازی ابرها نشان می دهد که نمی خواهیم واقعیت های اقلیم کشور عزیزمان ایران و خاورمیانه را بپذیریم.

نکته مهم دیگر این است که جریانات هوا بسیار پیچیده و نیرومند هستند و خوشبختانه انرژی هوا به حدی است که تاکنون بشر نتوانسته آن را تحت کنترل خود در آورد و روی آن اثرگذار باشد. همین قدرت بالای جو است که شرایطی را به یک سری نقاط مثل منطقه خاورمیانه تحمیل می کند و اقلیم آن را خشک و نیمه خشک ساخته است بنابراین گردش کلی جو شرایط مورد نظر خود را دیکته می کند و چون انرژی جو بسیار زیاد هست، بشر به هیچ وجه نمی تواند با آن مقابله یا مبارزه کند یا آن را منحرف کند و عوض کردن دهد.

در نتیجه راهکار مهم این است که ضمن شناسایی اقلیم خودمان با آن سازگاری داشته باشیم. باید بپذیریم که در کجا زندگی می کنیم و بدانیم که زندگی در منطقه خشک و نیمه خشک شرایط خاص خود را دارد و نمی توان توقع زندگی همراه با میزان بارش اوج مشابه قاره اروپا یا مناطق حاره ای را در منطقه خاورمیانه داشت.

در نتیجه آنچه در مناطق خشک و نیمه خشک ارزشمند جلوه می کند، آب شیرین هست. جهت همین هم هر گونه توسعه در کشور ما باید حساب شده است و در تمامی ابعاد متوازن با توان اقلیمی منطقه باشد و بر اساس تعریف توسعه پایدار، توسعه اقتصادی-اجتماعی باید به حدی باشد که محیط زیست لطمه نخورد.

واژه های کلیدی: خشکسالی | تراکم مو | هواشناسی | اخبار اجتماعی