مشاجره های خانوادگی با فضای مجازی شدت گرفته است

عبارات مهم : ایران

«در شرایط کنونی ما از نظر جامعه شناسی با پدیده فروپاشی خانواده مواجه شده است ایم و این اوضاع در حال شدت یافتن شدن هست. امروز بسیاری از دختران و پسران به صورت جبری ازدواج می کنند و در نهایت نیز بعد از مدتی زندگی یکسان از یکدیگر جدا می شوند. این در حالی است که بهتر است که از ابتدا چنین ازدواج هایی صورت نگیرد.

مشاجره‌های خانوادگی با فضای مجازی شدت گرفته است

از سوی دیگر نشانه و انگیزه بسیاری از جوانان روابط زناشویی است و با این نشانه پا به زندگی یکسان می گذارند. این در حالی است که بعد از مدتی که نیازهایشان برطرف شد با پرسشها دیگری مواجه می شوند که در نهایت به فروپاشی خانواده منجر می شود. ازدواج یک پروسه درازمدت روانشناختی و جامعه شناختی است و نمی توان در کوتاه مدت جهت آن نسخه پیچید». جملات اوج سخنان دکتر مصطفی اقلیما جامعه شناس برجسته و بنیانگذار مددکاری اجتماعی در کشور عزیزمان ایران در گفت وگو با «آرمان» هست. دکتر اقلیما در این گفت وگو به تحلیل جامعه شناختی از سه عنوان مهم جامعه یعنی تأثیر اینترنت بر زندگی مردم ایران، آسیب شناسی خانواده های ایرانی و همچنین ریشه های قتل سه کودک خردسال(آتنا، ستایش و بنیتا) و بازتاب و پیامدهای آن می پردازد.

فارغ التحصیل دانشگاه سوربن پاریس اعتقاد است: «در شرایط کنونی اینترنت به یکی از کانون های مناقشات خانوادگی تبدیل شده است و منشأ بسیاری از مشاجرات بین همسران هست. بعضی از افراد تا ساعت های نهایی شب سرگرم اینترنت هستند و به همین علت از ایجاد صمیمیت و دوستی در فضای منزل غافل می شوند. به همین علت نیز این گونه واکنش‌ها با تصویر العمل اعضای خانواده و به خصوص همسران مواجه شده است و فضای خانواده را مکدر و غبارآلود می کند». در ادامه متن گفت وگوی«آرمان» را با مصطفی اقلیما می خوانید.

«در شرایط کنونی ما از نظر جامعه شناسی با پدیده فروپاشی خانواده مواجه شده است ایم و این اوضاع در حال شدت یافتن شدن هست. امروز بسیاری از دختران و پسران به صورت ج

فضای مجازی چه تأثیری بر جامعه و خانواده های ایرانی گذاشته است؟ استفاده از اینترنت در خانواده های ایرانی به صورت آگاهانه و ارادی صورت می گیرد یا غیر ارادی و نا آگاهانه؟

فضای مجازی یک پدیده تازه اجتماعی و فرهنگی است که در سال های اخیر در کشورهای متفاوت دنیا به وجود آمده و خیلی سریع نیز فراگیر شده است هست. با این همه، اینترنت به علت پرسشها فرهنگی و سیاسی امکان تطبیق بیشتری با سبک زندگی کشورهای غربی داشته هست. این در حالی است که این اوضاع در کشور عزیزمان ایران وجود نداشته و جامعه ما به هیچ عنوان آمادگی حضور اینترنت را نداشته و زمینه های آن در کشور عزیزمان ایران مهیا نبوده است.

یکی از بااهمیت ترین کارکردهای اینترنت در کشور عزیزمان ایران ارتباط دو جنس مخالف با هم بوده هست. در گذشته حضور یک دختر و پسر نامحرم در خیابان در کنار یکدیگر یک امر مذموم و پرسش برانگیز تلقی می شد وبا هزینه های اجتماعی و خانوادگی همراه بود. با این همه، بعد از حضور اینترنت درایران به علت نبودن اهرم های فشار دو جنس مخالف بدون هیچ هزینه و دردسری با هم ارتباط برقرار می کنند و به هر شکل که میل به داشته باشند با هم صحبت می کنند و تصویر و فیلم ردوبدل می کنند.

در نتیجه اینترنت این وقت را به دختران و پسران جامعه داده که با فراغت بال و دردسر کمتری به دغدغه های خود بپردازند. به همین علت نیز اینترنت در بین جوانان جامعه گسترش زیادی پیدا کرده و به یکی از ابزارهای مهم زندگی آنها تبدیل شده است هست. در نتیجه اینترنت بالذاته بد و باطل نیست، بلکه قوانین اجتماعی ما دارای اشکال بوده که دغدغه های جوانان جامعه را مرتفع نمی کرده هست. در نتیجه جوانان با نخستین وقت ممکن در زندگی خود عوض کردن رویه دادند و جهت برطرف کردن دغدغه های خود به اینترنت پناه برده اند. از سوی دیگر اینترنت در دستور کار دولت ها قرار داشته و دولت ها از اینترنت استفاده اقتصادی می کرده اند.

مشاجره‌های خانوادگی با فضای مجازی شدت گرفته است

نگاه مردم جوامع دیگر به اینترنت چگونه است؟ آیا اینترنت در کشورهای متفاوت کارکرد متفاوتی پیدا کرده است؟

هر کشوری با توجه به فرهنگ و روابط اجتماعی از اینترنت استفاده می کند. جهت مثال در کشور آمریکا مردم خیلی کم از اینترنت استفاده می کنند و اینترنت به یکی از ابزارهای مهم زندگی آنها تبدیل نشده هست. این در حالی است که در کشور عزیزمان ایران اینترنت در بین همه اقشار جامعه رسوخ کرده و از کارگر تا شخصیت های سیاسی و اجتماعی همگی به اینترنت وابسته شده است است.

«در شرایط کنونی ما از نظر جامعه شناسی با پدیده فروپاشی خانواده مواجه شده است ایم و این اوضاع در حال شدت یافتن شدن هست. امروز بسیاری از دختران و پسران به صورت ج

دلیل این مساله نیز این است که فشارها و پرسشها زندگی باعث شده است که اینترنت به همه زندگی مردم کشور عزیزمان ایران تبدیل شود و مردم با استفاده از اینترنت تاحدودی پرسشها خود را فراموش می کنند. از سوی دیگر در شرایط کنونی اینترنت به یکی از کانون های مناقشات خانوادگی تبدیل شده است و منشأ بسیاری از مشاجرات بین همسران هست. بعضی از افراد تا ساعت های نهایی شب سرگرم اینترنت هستند و به همین علت از ایجاد صمیمیت و دوستی در فضای منزل غافل می شوند. به همین علت نیز این گونه واکنش‌ها با تصویر العمل اعضای خانواده و به خصوص همسران مواجه شده است و فضای خانواده را مکدر و غبارآلود می کند.

در شرایطی ما می توانیم به مردم بگوییم که از اینترنت فاصله بگیرند که شرایط زندگی بهتر را جهت آنها فراهم کنیم و اجازه بدهیم مردم دغدغه های خود را به صورت براق و صریح بیان کنند. توصیه جالب این است که کسانی که نسبت به رویکرد اینترنت در جامعه انتقاد می کنند نیز به شکل های متفاوت از اینترنت استفاده می کنند. علت این مساله این است که اینترنت نوعی آزادی مجازی جهت مردم کشور عزیزمان ایران به وجود آورده که به واسطه آن می توانند دغدغه ها و سلایق خود را در زمینه های متفاوت مطرح کنند و به واسطه آن پاسخ مناسبی دریافت کنند. اینترنت فی النفسه «بد» نیست بلکه می تواند کارکرد مفیدی در فرایند جامعه داشته باشد.

مشاجره‌های خانوادگی با فضای مجازی شدت گرفته است

با این همه، ما باید در مرحله نخست این مساله را روشن کنیم که آیا رویکرد جامعه ما با اینترنت همخوانی دارد و یا خیر؟ آیا زمینه های ورود اینترنت به کشور ما وجود دارد؟ وجود اینترنت در زندگی شهروندان ایرانی چه چالش ها و وقت هایی ایجاد می کند؟ در مرحله نخست ما باید به این سوالات پاسخ مناسب و علمی بدهیم و در مرحله بعد به فکر آسیب شناسی استفاده مردم از اینترنت باشیم. این در حالی است که بعضی رویکردها در جامعه ما همخوانی ندارد. جهت مثال ماهواره در کشور عزیزمان ایران ممنوع اعلام شده است هست. با این همه، دولت روز به روز سرعت و حجم اینترنت بهتری به شهروندان ارائه می کند و شهروندان به واسطه اینترنت امکان بهتری جهت دیدن برنامه های ماهواره و حتی نامناسب تر از آن را پیدا می کنند. در نتیجه در بعضی تصمیم گیری ها مناقشه های فاحشی در بین تصمیم گیرندگان جامعه وجود دارد.

تریبون ها و رسانه های رسمی چه نقشی در علاقه مردم به اینترنت داشته اند؟

در گذشته مردم به علت اینکه حق گزینش دیگری نداشتند مجبور بودند برنامه های صداوسیما را تماشا کنند و به همین علت نیز صدا وسیما به هر شکل که میل به داشت به افکار عمومی جهت می داد. این در حالی است که امروز با وجود رسانه های متفاوت که تفکرات متفاوتی دارند و نظر های فکری متفاوت را در جامعه نمایندگی می کنند حق گزینش جهت مردم ایجاد شده است هست. امروز هر فرد بر اساس علایق و سلایق خود به رسانه و یا شبکه دلخواه خود دسترسی پیدا می کند و کسی نمی تواند یک نوع تفکر خاص را به وی دیکته کند. در نتیجه در شرایط کنونی ما با شهروند گزینش گر مواجه شده است ایم. با این همه، در شرایط کنونی جامعه نیاز به آموزش دارد که از امکانات و رسانه های موجود به چه شکلی استفاده کند. اگر به جامعه آموزش مناسب جهت استفاده از اینترنت و به صورت کلی رسانه ها داده نشود باید منتظر پیامدهای ناگوار آن در آینده نزدیک باشیم.

در شرایط کنونی خانواده های ایرانی از چه جنبه هایی ترساندن می شوند؟ آیا میزان طلاق های رسمی و عاطفی در جامعه زیاد کردن پیدا کرده است؟

بنده باید به صراحت عنوان کنم که در شرایط کنونی ما از نظر جامعه شناسی با پدیده فروپاشی خانواده مواجه شده است ایم و این اوضاع در حال شدت یافتن شدن هست. امروز بسیاری از دختران و پسران به صورت جبری ازدواج می کنند و در نهایت نیز بعد از مدتی زندگی یکسان از یکدیگر جدا می شوند. این در حالی است که بهتر است که از ابتدا چنین ازدواج هایی صورت نگیرد. امروز اگر از یک پسر پرسش کنید که با بعضی پرسشها همسر خود با چه شیوه ای برخورد می کنید؛ در پاسخ عنوان می کند تلاش می کنم پرسشها پیش رو را حل کنم ولی اگر موفق نشدم طلاق می گیرم. این اوضاع راجع به دختران نیز وجود دارد و دختران نیز در پاسخ به این پرسش همین پاسخ را مطرح می کنند.

در نتیجه نشانه جوانان حفظ، تعمیق و تحکیم روابط و چارچوب های خانواده نیست. از سوی دیگر نشانه و انگیزه بسیاری از جوانان روابط زناشویی است و با این نشانه پا به زندگی یکسان می گذارند. این در حالی است که بعد از مدتی که نیازهایشان برطرف شد با پرسشها دیگری مواجه می شوند که در نهایت به فروپاشی خانواده منجر می شود. ازدواج یک پروسه درازمدت روانشناختی و جامعه شناختی است و نمی توان در کوتاه مدت جهت آن نسخه پیچید. از سوی دیگر پرسشها زندگی به اندازه ای جهت همسران خانواده ایجاد مشغله و دغدغه می کند که وقت حضور در فضای دوست داشتنی خانواده کمتر مهیا می شود.

این اوضاع به خصوص جهت پدران خانواده زیاد وجود دارد. اغلب پدران خانواده در طول شبانه روز در منزل نیستند و در پی تأمین مخارج زندگی خانواده خود هستند. به همین علت نیز ارتباط کمتری با همسر و فرزندان خود برقرار می کنند که این مساله در سرد شدن روابط بین اعضای خانواده تأثیرمنفی می گذارد. توصیه دیگر اینکه ازدواج در کشور عزیزمان ایران به یک نوع محاسبه گری تبدیل شده است هست. بسیاری از دختران و پسران هنگامی که قصد دارند ازدواج کنند به اوضاع مالی طرف برابر و خانواده اش فکر می کنند و با توجه به اوضاع مالی آنها مطالبات خود را تنظیم می کنند.

درنتیجه بسیاری از ازدواج ها به علت نداشتن افق های اقتصادی روشن کنسل می شود و طرفین به دنبال گزینه هایی با شرایط بهتر می گردند. این در حالی است که خانواده جای حسابگری نیست بلکه جای تفاهم، دوستی و علاقه و عاطفه هست. از سوی دیگر بر اساس تحقیقات ما در شرکت مددکاری اجتماعی در حدود۸۰ درصد خانواده های ایرانی دچار طلاق عاطفی هستند که این آمار روز به روز در حال زیاد کردن هست. امروز بسیاری از دیالوگ های مطرح شده است در بین همسران جامعه به پرسشها اقتصادی و روزانه زندگی تخصیص داده شده است دارد و روابط عاطفی بین زوجین عمق و محتوای خود را از دست داده هست. جهت بسیاری از زنان و مردان جامعه همسر خوب کسی است که آرامش طرف برابر را به هم نزند. با این همه، هر کدام از زوجین با اینکه در کنار هم زندگی می کنند هیچ احساس تعلق و وابستگی نسبت به یکدیگر ندارند و هر کدام به تنهایی دغدغه های عاطفی و روانی خود را مرتفع می کنند.

ارزیابی شما از ریشه های جامعه شناختی قتل سه کودک خردسال (ستایش، آتنا و بنیتا) و بازتاب آن در فضای عمومی جامعه و همچنین اینترنت چیست؟ آیا این جنایت ها خیلی سریع وجهه ملی و عمومی به خود گرفتند و به یک داغ ملی تبدیل شدند؟

من در ابتدا راجع به قتل آتنا دختر خردسال اردبیلی صحبت می کنم. به نظر من سیستم و ساختار های فکری جامعه دارای اشکال بوده که چنین جنایتی به وجود آمده هست. در نتیجه قاتل محصول سیستم اجتماعی جامعه هست. این در حالی است که قاتل در یک لحظه وسوسه شده است و بعد از تجاوز دختر خردسال را به قتل رسانده است.

در مرحله نخست ما باید این پرسش را از خود بپرسیم که چه رفتارهایی در جامعه ما وجود دارد که یک فرد متأهل با دیدن یک کودک خردسال جنبش جنسی شده است هست. کدام سازوکار اجتماعی ما دارای مسئله بوده که چنین اتفاقی در یک فرد رخ داده هست. در قتل آتنا و ستایش هر دو قاتل دچار جنون آنی و لحظه ای شده است اند و مرتکب قتل شده است اند. در کشورهای غربی مجازات جنون آنی اعدام نیست و کارشناسان در این جوامع بر این باورند که جنون آنی به صورت دفعی و لحظه ای صورت می گیرد و بعد از مدت کوتاهی نیز از بین می رود. حتی بعضی از روانشناسان معتقدند که اگر در همان لحظه گوشی یا منزل فرد زنگ بخورد به علت گمراه شدن افکار فرد احتمال کم کردن جنون آنی زیاد کردن پیدا می کند و فرد ممکن است از ارتکاب به جنایت پشیمان شود.

نگاه جوامع متفاوت به این گونه افراد به عنوان یک فرد روانی موقت است که باید تحت درمان قرار بگیرد. البته این اوضاع راجع به افرادی که در گذشته سابقه داشته اند و جنایت های دیگری نیز مرتکب شده است اند وجود ندارد و این افراد قاتل به شمار می آیند و بر اساس قانون هر جامعه ای با آنها به عنوان قاتل واکنش‌ها می شود. توصیه مهم دیگری که در قتل آتنا و ستایش وجود دارد این است که قاتل بعد از تجاوز به علت وحشت از بی آبرویی و مجازات اعدام کودکان خردسال را به قتل رسانده. در نتیجه این مساله نیز دارای یک پروسه روانشناختی است.

هنگامی که با اعدام افراد در ملأ عام در افکار عمومی وحشت و وحشت از ارتکاب جرم و جنایت ایجاد می کنیم چنین نتایجی نیز به بار خواهد آورد. در نتیجه باید به این گونه پرسشها به صورت ریشه ای و عمیق نگاه کنیم و با آسیب شناسی به سمت ترمیم این آسیب های اجتماعی گام برداریم. در هر دو مورد، قتل به علت وحشت از مجازات صورت گرفته هست. در نتیجه اگر چنین وحشت کاذبی در جامعه وجود نداشت، فرد تجاوز کننده تنها به اقدام اولیه بسنده می کرد و از ارتکاب به قتل خودداری می کرد. ما باید به صورت علمی و منطقی به این پرسشها نگاه کنیم و از نگاه سلیقه ای و شتابزده پرهیز کنیم.

آرمان/احسان انصاری

واژه های کلیدی: ایران | زندگی | ایرانی | اینترنت | خانواده | روابط اجتماعی | آسیب های اجتماعی | اخبار اجتماعی