«تجربه» ای که باید «تجربه» کرد

عبارات مهم : تئاتر

«هواخوری ساختمان سیاسی زندان قصر»؛ عنوانی که جهت بعضی وحشت می آورد. این را نمی توان به عنوان قضاوتی شخصی دید؛ چون است ولی همین «منطقه» وحشت آور، حالا که زندان قصر به باغ موزه تبدیل شده، اجرای چند نمایشنامه را به خود دیده است.

پیش از این نمایش «کان را که خبر شد، خبری باز نیامد» سال ١٣٩٣ در زندان قصر اجرا شد. نمایشی که به داستان چند زندانی اعدامی پرداخت و بعضی معتقدند بازتاب بدی هم نداشت. حالا ولی تئاتر «زنده یاد؛ زندان قصر» با دستمایه قرار دادن پرسشها زندانیان بی ملاقاتی، این روزها روی صحنه رفته هست. نمایشنامه ای که بنا به گفته کارگردانش سال ٩١ قرار بر اجرای اش بود ولی ناگاه به گروهی که در حال تمرین هست، خبر می رسد «صلاح نیست این کار اجرا شود»!

اینها را مهران خوش بین، کارگردان نمایش «زنده یاد؛ زندان قصر» به شهروند گفته هست. او در گفت وگوی خود با شهروند بر این توصیه تأکید داشت که سال ١٣٩١ کار را جهت اجرا به کارگردانی آقای تاراج آماده کرده بودیم و حتی خبر آن، در بروشور عید زندان قصر هم قرار داده شد ولی ناگاه خبر دادند که صلاح نیست این کار اجرا شود؛ دلایلش را هم به ما اعلام نکردند.

اجرا در تئاتر محیطی
اهالی تئاتر چه در کلاس های درس و حوزه آکادمیک و چه در کف صحنه، این را بارها شنیده و در همان حال آموخته اند: فضاهای سنتی اجرا زیادی بی دغدغه هست. به گفته این گروه، قراردادهایی که گاهی خودساخته است هم در این فضاها، بسیار آزاردهنده است.

تئاترهایی با اجرای محیطی ولی (برخی از آن به تئاتر خیابانی یاد می کنند) محیطی فراخ و وسیع یا حسی دو چندان را در اختیار مخاطب قرار می دهد. اینها را یک دانش آموخته کارشناسی ارشد تئاتر در دانشگاه پایتخت کشور عزیزمان ایران به «شهروند» گفته هست. او بر این اعتقاد است که امکاناتی که اجراهای محیطی در اختیار کارگردان قرار می دهد فقط منحصر به مخاطب یا صحنه نیست؛ ولی باید بتوان از این امکان های موجود به خوبی استفاده کرد.

او اعتقاد است: محیطی مانند زندان هم به این علت که مخاطب از آن پیش فرض دارد، می تواند در ایجاد حس به کارگردان و بازیگران کمک کند. از این منظر کارگردان امکان بیشتری جهت ارتباط با تماشاگر دارد که در تئاتر و به خاص اجراهای محیطی به عنوان مکمل صحنه نقش ایفا می کند.

به گفته این دانش آموخته دانشگاه تهران، در اجرای محیطی تنها بازیگر و صحنه مد نظر نیستند بلکه مجموعه تماشاگران، فضای اجرا و حتی آب وهوا دیگر عوامل کلیتی را تشکیل می دهند که همه و همه در موفقیت اجراهای محیطی نقش دارند. او بر این اعتقاد است اجرای کار آن هم در قالب محیطی کار مشکل است و کارگردانان به این علت که از نام و آوازه خود وحشت دارند، روی این عنوان ریسک نمی کنند و معمولا این زمینه حوزه حضور کارگردانان جوان تر است!

با این حال به اعتقاد همین گروه از اهالی تئاتر، در اجراهای محیطی «اگر محیط اجرای نمایش خیابانی، پرفورمنس یا اجرای محیطی یک بوستان، میدانی در شهر، قهوه منزل یا بنایی قدیمی، باشد همه اینها به نوبه خود ظرفیتی را دارند که می توانند مورد توجه قرا بگیرند؛ ولی باید با استفاده صحیح به نوعی از این ظرفیت در مسیر ارتقای کار استفاده کرد.»

دیوار چهارم را داریم
مهران خوش بین، کارگردان «زنده یاد؛ زندان قصر» در گفت وگو با شهروند در تأیید این نظر کارشناسان راجع به وجود ظرفیت های خاص در اجرای محیطی (آن هم در لوکیشن و مکانی مانند زندان) تأکید داشت که اجرای ما درواقع از همان بدو ورود تماشاگران به زندان شروع می شود.

او بر این اعتقاد است که «اجرای محیطی به طور معمول در فضای باز است و دیوار چهارم که در سالن های تئاتر وجود دارد را در این نوع اجرا نداریم ولی در زنده یاد؛ زندان قصر به این علت که محل اجرا داخل بند است و تماشاگران در کریدور (سالن) حضور خواهند داشت، این دیوار چهارم وجود دارد.

این کارگردان جوان گفت: کلیت این کار رئال هست. آنچه در این اجرا به وسیله مخاطب لمس می شود، زیاد آن چیزهایی است که طی سال ها در رادیو، تلویزیون یا دیگر رسانه ها دیده و شنیده است.

کارگردان نمایش زنده یاد؛ زندان قصر در بخشی دیگر از سخنان خود در پاسخ به این پرسش که آیا زندان قصر را جهت اجرای کار گزینش کردید، گفت: این کار را سال ٩١ آقای کهبد تاراج نوشته و به مرحله تمرین گذاشته بودند؛ همه چیز هم داشت خوب پیش می رفت. من آن وقت دستیار آقای تاراج بودم ولی به هر علت گفتند کار اجرا نشود. بعد از گذشت آن سال ها چون خودم درگیر آن داستان شده است بودم، عنوان در ذهنم مانده بود و از او خواهش کردم متن را در اختیار من قرار دهد تا کار را اجرا کنیم خوشبختانه مسئولان باغ موزه قصر هم کمال همکاری را با کار کردند و زمینه ای تهیه آن انجام شد تا این نمایش اجرا شود.

او با توضیح این که گزینش این مکان جزو نمایش هست، گفت: ما باید بعضی قواعد را بشکنیم و تجربیاتی تازه داشته باشم. به گفته این کارگردان جوان، ما هر چند خودمان داریم این فضا را تجربه می کنیم ولی به دیگران هم پیشنهاد می کنیم این نوع اجرا را تجربه کنند.

«تجربه»‌ای که باید «تجربه» کرد

روزنامه شهروند

واژه های کلیدی: تئاتر | زندان | نمایش | زندانی | کارگردان | کارگردانی | نمایشنامه | کارگردان زن | کارگردان و بازیگر