چرا بعضی مراسم رسمی کارناوالیزه شده است است؟

عبارات مهم : عزاداری

در دورانی مراسم عزاداری، مکتب آموزشی و ادب فرهنگی و اجتماعی بودند که اصولی را مانند سادگی، تکریم سالمندان، تقویت روابط همسایگی و همکاری جمعی دنبال می کردند؛ ولی حالا مراسم عزاداری دستخوش تغییرات اساسی در این زمینه ها شده است اند و شاهد پذیرایی های تجملاتی، پوشش ها و آرایش های نامرتبط با مراسم و … هستیم. تا جایی که حتی بعضی نسل های گذشته و تازه نسبت به این عنوان انتقاد دارند و فرهنگ گذشته را با آنچه امروز وجود دارد، مقایسه می کنند.

چرا بعضی مراسم رسمی کارناوالیزه شده است است؟

محمدامین قانعی راد – جامعه شناس – راجع به این عنوان و مقایسه فرهنگ عزاداری در گذشته با آنچه اکنون اجرا می شود، در گفت وگو با ایسنا اظهار کرد: پیش از این، مراسم عزاداری عرصه پذیرش و هم شکلی بود، منظور از پذیرش این است افرادی که در این مراسم شرکت می کردند، ذهن خود را در اختیار کسانی می گذاشتند که این مراسم را طراحی کرده بودند. این افراد ممکن بود یا سخنران باشند یا مداح یا هر کس دیگری که جلسه را اداره می کرد. همه افراد به شکل پذیرا و انفعالی در این گونه مراسم شرکت می کردند. از طرف دیگر، نوعی هم شکلی از لحاظ پوشش، شیوه واکنش‌ها و … در میان آن ها وجود داشت که در این مراسم تقویت می شد.

رییس سابق انجمن جامعه شناسی ادامه داد: اساسا مراسم مذهبی، احساس هم شکلی و وحدتی را که به هم شکلی وابسته بود، در میان افرادی که در مراسم شرکت می کردند، ایجاد می کرد. به عنوان نمونه لباس مشکی مردم، در جامعه هم شکلی ایجاد می کرد، ولی به نظر می رسد مراسم عزاداری با ایجاد یکسری تحولات در بعضی طبقات و اقشار اجتماعی، در سبک زندگی جذب می شود و با آن پیوند پیدا می کند. آنچه در سبک زندگی اهمیت دارد، عنوان خود ابرازی، بیان خویشتن و نشان دادن تمایزها و تفاوت هاست و نوعی عدم انفعال و مصرف کننده غیرمنفعل بودن را نشان می دهد.

یک جامعه‌شناس گفت: گروه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند مراسمی رسمی را به‌نحوی کارناوالیزه و به‌عبارتی چند صدایی کنند. یکی از این مراسم می‌تواند عزاداری‌های مذهبی باشد

او گفت: فرد، پدیده عزاداری و نهادهای جانبی را به شیوه ای، به مصرف فرهنگی تبدیل و تلاش می کند، در این میان، تمایز خود را در زمینه هایی مانند پوشش، سبک واکنش‌ها و موارد مشابه نشان دهد. بنابراین در بعضی موارد شاهد بازنمایی تنوع افراد در مراسم مذهبی هستیم که از این وقت جهت خود ابرازی و نمایان شدن سبک زندگی ارزش در عرصه اجتماعی استفاده می کنند، بویژه این که ما در جامعه ایران، با نداشتن مراسم خوش حالی جمعی هم روبه رو هستیم. به همین دلیل، وقت های خود ابرازی منحصر به مراسم مذهبی شده است است که عمدتا هم عزاداری هستند.

قانعی راد با بیان این که ما در مراسم عزاداری شاهد رنگارنگی و تنوع هستیم که طبیعتا موجب کم شدن غم انگیز بودن آن مراسم می شود، اظهار کرد: توصیه دیگری که با تحولات اخیر جامعه همراه هست، خانمانه شدن فضاهای عمومی ماست که در مراسم عزاداری هم صدق می کند، یعنی ما شاهد حضور گسترده زنان در این نوع مراسم و مجالس و در صف های غذای نذری هستیم.

این پژوهشگر با تاکید بر این که مراسم عزاداری بیانگر تحول فرهنگی در جامعه کشور عزیزمان ایران هستند، گفت: اگر بخواهیم به جز این عوامل، از عوامل دیگری هم یاد کنیم، به نظر می رسد عنوان تصویر العمل در برابر سیاسی شدن این مراسم نیز وجود داشته باشد. در مواردی شاهد سیاسی شدن مراسم عزاداری هستیم که حتی با مفاهیم و خبر های سیاسی همراه هستند و در میان بعضی شهروندان این تصویر العمل ایجاد شده است که تلاش می کنند، معنای این مراسم را عوض کردن دهند و به سمت فرهنگی بودن پیش ببرند که یک نوع تلاش با نشانه بازیابی مراسم عزاداری به وسیله بخشی از اقشار جامعه هست. به این ترتیب، ما حتی می توانیم شاهد قطبی شدن مراسم عزاداری هم باشیم که در سبک های متفاوت مثل سبک مراسم عزاداری سیاسی و فرهنگی و شاید هم سبک عزاداری ای که زیاد تلاش می کند سنتی باشد، بروز پیدا کند.

چرا بعضی مراسم رسمی کارناوالیزه شده است است؟

او با اشاره به سه گانگی مراسم عزاداری در جامعه، توضیح داد: سبک های متفاوت عزاداری می تواند با قشرها و طبقات متفاوت اجتماعی یا حتی گرایش های مردم ساکن شمال، جنوب و مرکز شهر پیوند پیدا کند و هر کدام از آن ها می توانند بر مبنای شرایط خاص خود، تجزیه و تحلیل شوند و شاخصه های سنتی، فرهنگی و سیاسی آن ها برشمرده شود. کمبود عرصه های حضور و همکاری اجتماعی، در حد زیادی یکی از عواملی است که به فرهنگی شدن این مراسم کمک می کند. از طرفی یک نوع تقابل ناخودآگاه اجتماعی در برابر سیاسی شدن مراسم عزاداری می تواند وجود داشته باشد.

قانعی راد با اشاره به این که شرکت در مراسم رسمی معمولا وقت هایی را جهت کارناوالیزه و چند صدایی شدن ایجاد می کند، گفت: در همه جوامع، هنگامی که وقت ها جهت چند صدایی شدن کم باشد که افراد بتوانند تفاوت و تنوع عقاید خود را ابراز کنند و نشان دهند، آن ها تلاش می کنند از وقت های مراسمی استفاده کنند.

یک جامعه‌شناس گفت: گروه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند مراسمی رسمی را به‌نحوی کارناوالیزه و به‌عبارتی چند صدایی کنند. یکی از این مراسم می‌تواند عزاداری‌های مذهبی باشد

این مدرس دانشگاه با بیان این که مراسم عزاداری جایی است که وقت حضور در مراسم جمعی فراهم می شود، ادامه داد: با نبودن مراسم خوش حالی در جامعه، از مراسم عزاداری به نحوی خاص استفاده می شود. در این شرایط، مراسم عزاداری و روزهایی مثل تاسوعا، عاشورا و اربعین به وقت هایی تبدیل می شوند که افراد در آن ها تلاش می کنند اقتدار تک صدایی حاکم بر مراسم را به نحوی به چالش بکشند. مراسم جمعی وقت هایی جهت به چالش کشیدن نظم متعارف و مرسوم نیز محسوب می شود، البته منظور از نظم رایج، همان روایت رسمی است که معمولا از یک مراسم جمعی در جامعه ارائه می شود.

او اضافه کرد: در جامعه ما، موقعیت های عزاداری در حال زیاد کردن است و فقط به دهه محرم و صفر محدود نمی شود، بلکه روزهای زیادی به عنوان مراسم عزاداری اعلام می شوند که پیش از این وجود نداشتند یا به این اندازه مورد توجه قرار نمی گرفتند. رسانه های رسمی نیز تلاش می کنند، این مراسم را تا حد زیادی برجسته کنند. زیاد کردن موقعیت های عزاداری که طبیعتا با زیاد کردن کاربرد نمادهای دینی همراه است نیز به فرسایش این نمادها منجر می شود.

چرا بعضی مراسم رسمی کارناوالیزه شده است است؟

قانعی راد بیان کرد: هنگامی که هر روز، روز عزاست به معنی این است که هیچ روزی عزا نیست و زمانی که روزهای انگشت شماری در سال، عزاداری هست، این مراسم می تواند معنادار باشند. یکی از پیامدهای تلاشی که در جهت زیاد کردن موقعیت های عزاداری در جامعه می شود، فرسودگی و معنازدایی از موقعیت های عزاداری است که موجب عادی سازی این موقعیت ها در این زمینه می شود. این عادی سازی جذب زندگی روزانه می شود تا تفاوت معناداری در این زمینه احساس نشود.

رییس سابق انجمن جامعه شناسی با بیان این که «اگر همه شب، شبِ قدر بودی، شب قدر، بی قدر بودی» اضافه کرد: اگر قرار است مردم ارزش شب قدر را بدانند، نباید هر شب را به این نام خطاب کنند. به نظر می آید زیاد کردن موقعیت های عزاداری، آن ها را بی معنی می کند، همان طور که زیاد کردن مراسم خوش حالی جمعی و مراسم خوش حالی های ملی می تواند نوعی بی معنایی فرهنگی ایجاد کند.

اخبار اجتماعی – ایسنا

واژه های کلیدی: عزاداری | اجتماعی بودن | مراسم عزاداری | اخبار اجتماعی