گذار بورس از سود کاغذی

عبارات مهم : بازار

بازار سهام با بی اعتنایی کامل معاملات خود را در نخستین روز اجرای اعمال سود ۱۵ درصدی جهت سپرده های بانکی پشت سر گذاشت. گرچه شاخص بورس به مدد تک نماد پتروشیمی خلیج فارس رشد کرد، ولی عموم قیمت ها در بازار سهام کاهشی بودند و ارزش معاملات نیز به کمترین مقدار خود طی دو ماه گذشته رسید.

از سال ۹۲ قیمت سود سپرده ها بعد از مدت ها از تورم پیشی گرفت و به صورت عملی به عنوان یکی از گزینه های جالب سرمایه گذاری مطرح شد. از آن تاریخ بارها تصمیماتی جهت کم کردن دستوری قیمت بهره گرفته شد که هر بار در عمل بی نتیجه ماند. بورس بازان که اوایل به کم شدن قیمت سود واکنشی کوتاه مدت نشان می دادند، طی دوره های اخیر کاملا بی تفاوت از کنار تغییرات کاغذی سود می گذرند. این بار نیز واکنش‌ها بازار سهام در مواجهه با ابلاغیه اخیر بانک مرکزی کاملا با واقعیت نظام بانکی مبنی بر عدم کم کردن واقعی قیمت بهره هماهنگی دارد.

گذار بورس از سود کاغذی

بررسی های میدانی روز گذشته از شعب متفاوت نشان می دهد بانک ها با سه روش همچنان قیمت سودهای اوج را به مشتریان خود پیشنهاد می دهند. پیشنهاد خرید مشروط و غیرمشروط واحدهای سرمایه گذاری صندوق های درآمد ثابت زیر نظر بانک ها دو مدل تازه جهت پرداخت سود اوج هست. همچنین در روش سوم، بعضی شعب با انتقال سرمایه تازه به حساب های قبلی امکان دریافت سود بیش از ۱۵ درصد را فراهم می کنند.

معاملات بورس پایتخت کشور عزیزمان ایران این روزها در حالی پیگیری می شود که شواهدی از تصویر العمل فعالان بازار به دستورالعمل کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی مشاهده نمی شود. خبر الزام پرداخت سود ۱۵ درصدی بانک ها به صورت علی الحساب به سپرده های یکساله، هفته گذشته به بازار مخابره شد.

بازار سهام با بی اعتنایی کامل معاملات خود را در نخستین روز اجرای اعمال سود ۱۵ درصدی جهت سپرده های بانکی پشت سر گذاشت. گرچه شاخص بورس به مدد تک نماد پتروشیمی خلی

اگرچه در هفته گذشته شاخص ها و معاملات بورس روند مثبتی را طی کرد، ولی به نظر می رسد این فضای مثبت بدون ارتباط با خبر مذکور و با تاثیرپذیری از رشد قیمت فلزات اساسی در بازارهای جهانی شکل گرفته هست. بر این اساس می توان ادعا کرد که فعالان بازار سهام با خرید سهام به پیشواز خبر کم شدن قیمت سود سپردها نرفته اند. بررسی واکنش‌ها بورس در مواجهه منشتر شدن خبر کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی در سال های اخیر، نشان می دهد کم کردن دستوری قیمت سود سپرده های بانکی کارکرد روانی خود در اثرگذاری بر بازار سهام را از دست داده است.

چرا قیمت بهره جهت بازار سهام مهم است؟

در ادبیات اقتصادی قیمت بهره، بااهمیت ترین عامل تعیین کننده جهت تخصیص سرمایه گذاری ها در اقتصاد هست. با زیاد کردن قیمت بهره، در واقع بهای تمام شده است پول جهت سرمایه گذاری و تامین سرمایه زیاد کردن می یابد. علاوه بر آن قیمت بهره می تواند بر سطح مصرف عمومی در اقتصاد نیز اثرگذار باشد. به این ترتیب که با زیاد کردن قیمت بهره میل به بعد انداز زیاد کردن می یابد و خانوارها تلاش می کنند حتی المقدور مصرف دوره فعلی خود را به دوره بعد موکول کنند. بنابراین زیاد کردن قیمت بهره نه تنها میل به سرمایه گذاری و در نهایت کارآفرین را کم کردن می دهد، بلکه مصرف ناشی شده است از تقاضای سرمایه گذاری و همچنین مصرف خانوارها را نیز کم کردن می دهد. در طرف برابر کم شدن قیمت بهره، از طرفی میل به سرمایه گذاری را زیاد کردن و از طرف دیگر منحنی تقاضای کل اقتصاد را به سطوح بالاتری انتقال می دهد.

گذار بورس از سود کاغذی

عموما زیاد کردن قیمت بهره منجر به رشد سطح عمومی قیمت ها و در نتیجه زیاد کردن تورم می شود. نوسان قیمت بهره، نه تنها روی قیمت تمام شده است پول جهت سرمایه گذاری و سطح مصرف و سایر متغیرهای کلیدی اقتصاد از جمله تورم و اشتغال اثرگذار هست، بلکه عاملی جهت به تعادل رسیدن بازارهای دارایی متفاوت نیز هست. در واقع این نوسان قیمت بهره است که سطح تعادلی بازارهای دارایی را تعیین می کند. زیاد کردن قیمت بهره، به طور معمول تقاضا جهت دارایی ها از جمله سهام را کم کردن می دهد.

اقتصاد ایران، از آنجا که اقتصادی بانک محور است و عمده تامین سرمایه از طریق نظام بانکی صورت می گیرد، این کنشگرهای بازار پول و نظام بانکی هستند که قیمت بهره را تعیین می کنند. عموما قیمت سود سپرده های بانکی به عنوان سود متعارف یا میانگین قیمت سود یا همان قیمت بهره معرفی می شود. به عبارت راحت تر، ملاک مقایسه و ارزیابی طرح ها و پروژه های اقتصادی در واقع قیمت سود سپرده های بانکی یا یک قدم فراتر از آن، قیمت سود تسهیلات بانکی در نظر گرفته می شود. فعالان اقتصادی ارزندگی پروژه های اقتصادی را با مقایسه عواید آن پروژه با قیمت سود سپرده های بانکی، می سنجند. در سمت تقاضای مصرفی اقتصاد نیز خانوارها همین متغیر را جهت قضاوت راجع به ارزندگی مصرف استفاده می کنند.

بازار سهام با بی اعتنایی کامل معاملات خود را در نخستین روز اجرای اعمال سود ۱۵ درصدی جهت سپرده های بانکی پشت سر گذاشت. گرچه شاخص بورس به مدد تک نماد پتروشیمی خلی

اگر عواید یک طرح یا پروژه اقتصادی یا عدم امساک در مصرف جهت دوره فعلی، از عواید بعد انداز و سپرده کردن وجوه نقد در سیستم بانکی زیاد باشد، آن وقت انجام سرمایه گذاری جهت انجام آن پروژه اقتصادی یا تخصیص وجوه نقد جهت مصرف در دوره فعلی توجیه پیدا می کند.از آنجا سرمایه گذاری در بازار سهام و خرید سهم به طور همزمان به معنای خرید یک دارایی و همچنین سرمایه گذاری هست، نوسان قیمت سود سپرده های بانکی عامل مهمی جهت تعیین سطوح تعادلی در بورس پایتخت کشور عزیزمان ایران تلقی می شود. قیمت سود سپرده بانکی ارزش فعلی پول نقد را تعیین می کند و فعالان بازار سهام با توجه به این قیمت (که عایدی سرمایه گذاری در بازار پول به عنوان رقیب بازار سرمایه است) راجع به حضور یا عدم حضور در بازار سهام تصمیم گیری می کنند.

روند سود سپرده های بانکی

تا پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم، قیمت سود سپرده های بانکی اهمیت خاص ای جهت فعالان اقتصادی نداشت. از ابتدای انقلاب اسلامی تا پیش از سال ۱۳۹۲، قیمت سود سپرده های بانکی همواره کمتر از سطح تورم بوده است.

گذار بورس از سود کاغذی

از این رو قیمت سود سپرده های بانکی به عنوان متغیری اثرگذار در تخصیص بهینه سرمایه گذاری ها مطرح نبود. بنابراین در مقایسه با قیمت سود بدون ریسک، سرمایه گذاری به مفهوم عام و مصرف گرایی در هر دوره ای توجیه داشته هست. به عبارت راحت تر اگرچه در گذشته بانک ها به سپرده گذاران سود پرداخت می کردند، ولی این سود از تورم که هر سال ارزش پول را کم کردن می دهد کمتر بوده هست. در واقع سود حقیقی سپرده گذاری که تفاضل قیمت سود و قیمت تورم هست، همواره منفی بوده هست. بنابراین بنگاه های اقتصادی تلاش داشتند حتی المقدور وجوه نقد خود را سرمایه گذاری کنند و خانوارها نیز سپرده گذاری در بانک ها را به عنوان رقیب مصرف گرایی نمی دیدند و در نتیجه مصرف در دوره جاری را بر مصرف در دوره آتی مرجح می دیدند.

از ابتدای دولت یازدهم اما، اوضاع به گونه دیگری رقم خورد. متغیرهای اقتصادی ایجاب می کردند که دولت تورم را کنترل و قیمت سود سپرده های بانکی را در محدوده های اوج نگه دارد. در این برهه، جهت نخستین بار در تاریخ بانکداری جمهوری اسلامی ایران، سپرده گذاری در بانک ها به عنوان یک سرمایه گذاری سودمند مطرح شد و سپرده گذاران می توانستند با استفاده از سیستم بانکی سود حقیقی کسب کنند (نمودار۱). دولت با انضباط پولی و مالی، کم کردن استقراض از بانک مرکزی و مدیریت پایه پولی موفق شد، تورم را مدیریت کند.

بخشی از فرآیند کنترل تورم نیز به واسطه انباشت بدهی های نسبتا سنگین دولت به نظام بانکی و پیمانکاران صورت گرفت. این عنوان منجر به قفل شدن دارایی های بانک ها و در نهایت کمبود نقدینگی در اقتصاد شد. طبیعتا بانک ها جهت حل این معضل مجبور به جذب سپرده های گران قیمت شدند. در این میان موسسات اعتباری غیرمجاز نیز که از قواعد بانک مرکزی پیروی نمی کردند سهم قابل توجهی در زیاد کردن قیمت سود سپرده های بانکی داشتند. در نتیجه می توان ادعا کرد که کمبود نقدینگی منجر به زیاد کردن قیمت سود سپرده های بانکی شد و بعد از آن اوج بودن قیمت سود سپرده های بانکی باعث ایجاد صرفه در سپرده گذاری شد و نقدینگی از کسب و کارها نیز خارج شد. حالا این معما به معمای مرغ و تخم مرغ تبدیل شده است هست. مشخص نیست که قیمت بالای سود سپرده های بانکی باعث کمبود نقدینگی در بازارها به طور خاص و اقتصاد به طور عام شده است هست، یا این کمبود نقدینگی است که باعث زیاد کردن سود سپرده های بانکی می شود.

پس از فروکش کردن تب و تاب بازارها و کنترل تورم از سوی دولت یازدهم، رفته رفته بحران کمبود نقدینگی در اقتصاد تظاهر می کرد. قیمت سود سپرده های بانکی تا سال ۱۳۹۳ بعضا تا ۲۷ یا ۲۸ درصد نیز رشد کرد. در بعضی موسسات مالی و اعتباری، حتی صحبت از قیمت های بیش از ۳۰ درصد هم می شد. در اردیبهشت ماه ۱۳۹۳، بانک مرکزی طی دستورالعملی سقف مجاز سود سپرده های بانکی را ۲۲ درصد اعلام کرد.

بعدها نیز در مرداد ۹۳، اردیبهشت ۹۴، بهمن ۹۴ و اردیبهشت ۹۵ نیز این واکنش‌ها تکرار شد و بانک مرکزی تلاش کرد تا قیمت سود سپرده های بانکی را کم کردن دهد. در نوبت های اول دستورالعمل های مبتنی بر کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی، انتظارات فعالان بازار سهام اصلاح می یافت.

اما رفته رفته تصویر العمل بازار سهام به کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی به عنوان رقیب بازار سرمایه خنثی می شد. در نهایت به نظر می رسد که بازار سهام در مجموع واکنشی به کم شدن قیمت سود نشان نداده هست. همان طور که در نمودار ۲ نشان داده شده است هست، در اردیبهشت ماه ۱۳۹۳، فعالان بازار سهام پیش از ابلاغ دستورالعمل به بانک ها اقدام به خرید سهام کرده و رشد قیمت ها را در بورس رقم زدند. در واقع در آن دوره تلاش شد که اثر کم کردن سود سپرده ها در بازار پیش خور شود، ولی رفته رفته از تب و تاب آن کاسته شد و انتظارات بازار عوض کردن کرد. در اردیبهشت ۱۳۹۴ نیز چنین رفتاری در بورس مشاهده می شود.

باید به این توصیه نیز توجه کرد که در این برهه ها علل دیگری نیز جهت رشد شاخص بورس وجود داشته هست. جهت مثال زمستان ۱۳۹۴ که خبر کم کردن سود سپرده ها به ۱۸ درصد اعلام شد، با اجرایی شدن برجام و هجوم سرمایه گذاران جهت خرید سهام شرکت های خودرویی همزمان شد. در تیرماه ۱۳۹۵ نیز به نظر می رسید که بازار سهام کوچک ترین واکنشی به تصمیم شورای عالی پول و اعتبار نشان نداد. بنابراین به نظر می رسد که کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی دست کم کارکرد روانی خود را در بازار سهام از دست داده است و تنها در صورتی بازار سهام تصویر العمل نشان خواهد داد که قیمت سود سپرده های بانکی به طور واقعی و طبیعی کم کردن یابد.

کاهش دستوری در برابر کم کردن طبیعی

اگرچه قواعد اقتصادی ایجاب می کنند که با کم شدن قیمت بهره (همان سود سپرده های بانکی) اقبال به بازار سهام زیاد کردن یابد و نقدینگی به سمت بازار سهام انتقال یافته شود و در نهایت نسبت قیمت به درآمد بازار رشد کند، ولی ظاهرا کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی تاثیری بر واکنش‌ها فعالان بورس پایتخت کشور عزیزمان ایران ندارد. علت این توصیه را باید در ماهیت کم شدن قیمت سود سپرده ها جست وجو کرد. حقیقت این است که با وجود تلاش های بانک مرکزی در ادوار متفاوت جهت کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی، شرایط بازار پول به گونه ای رقم می خورد که قیمت سود سپرده ها چسبندگی زیادی به قیمت های بالاتر داشته باشد. به عبارت دیگر، بانک مرکزی با وجود علم به شرایط بازار پول اقدام به کم کردن دستوری سود سپرده ها می کند.

در نوبت های گذشته که بانک مرکزی اقدام به کم شدن قیمت سود سپرده ها می کرد، از آنجا که کمبود نقدینگی در اقتصاد حکمفرما بود، بانک ها جهت جلوگیری از فرار سپرده ها به سمت موسسات اعتباری غیرمجاز، مجبور به دور زدن قیمت های مصوب با استفاده از ابزارهای مختلفی مانند سپرده های ترجیحی، صندوق های سرمایه گذاری درآمد ثابت و افتتاح حساب های پشتیبان می شدند. در نتیجه آلترناتیو بازار سهام که قیمت سود بدون ریسک است در شمایل تازه ظاهر می شد و از مهاجرت پول به بازار سهام جلوگیری می کرد.

آنچه قیمت بهره را به طور واقعی کم کردن می دهد، برطرف کمبود نقدینگی در بازار است که تبعات خاص خود را دارد. حال به نظر می رسد که عزم دولت و بانک مرکزی جهت کم شدن قیمت سود سپرده ها این بار جدی است و راه های دور زدن قیمت و بانکداری در سایه نیز تا حدودی بسته شده است هست. با این وجود به نظر می رسد که بازار سهام هنوز به عملیاتی شدن کم شدن قیمت سود سپرده ها امیدوار نیست.

چرا که نه در هفته گذشته و نه در معاملات دیروز تصویر العمل معناداری به این عنوان نشان نداد. این بار فعالان بازار سهام منتظر کم کردن واقعی قیمت سود سپرده های بانکی هستند و صرفا خبر آن نمی تواند بازار را خوش بین کند. به خاص آنکه بعضی بانک ها در هفته گذشته و در وقت های اضافه اقدام به جذب سپرده های گران کردند. به نظر می رسد که این عنوان از خوش بینی فعالان بورس به عملیاتی شدن کم شدن قیمت سود سپرده های بانکی کاسته هست.

اخباراقتصادی – دنیای اقتصاد

واژه های کلیدی: بازار | اقتصاد | اقتصادی | سود سپرده | سرمایه گذار | سرمایه گذاری | اخبار اقتصادی و بازرگانی

گذار بورس از سود کاغذی